The Biodynamics of Flight
1) ประเภทของแรงเร่ง (Acceleration)
- Short-duration
(<1 วินาที): อุบัติเหตุ/ditch/ejection/parachute
opening → เสี่ยงบาดเจ็บ/เสียชีวิตสูง
- Long-duration
(>1 วินาที): เพิ่ม
“น้ำหนักจำเพาะ” ของอวัยวะ/ของเหลว → เปลี่ยนสรีรวิทยาตาม กฎของนิวตัน
และ Starling’s law
แกนและสัญลักษณ์
- Gz:
แกนยาวศีรษะ–เท้า (บ่อยสุด; +Gz = หนักกดลงเก้าอี้)
- Gx:
หน้า–หลัง; Gy: ซ้าย–ขวา
2) Linear Acceleration (เร่งเชิงเส้น: take-off/landing/reverse
thrust/ต้านอากาศ)
ผลทางคลินิก
- เลือด/อวัยวะเคลื่อนตามแรงเฉื่อย → อาจกระตุ้น baroreflex
→ tachycardia ชั่วคราว
- ท่าและทิศผู้ป่วย (หัวไปทางไหน) มีผลต่อ pooling:
- โรคหัวใจ/hypovolumia: หัวไปท้ายเครื่อง →
pooling ช่วงอก–ศีรษะ ↑ → perfusion
myocardium ดีขึ้นช่วงเร่ง
- Fluid
overload/Head injury↑ICP:
หัวไปหัวเครื่อง → pooling ช่วงขา
↑ ลดเสี่ยง ICP peak ระหว่างเร่ง
(หลักฐานจำกัด)
- Buffeting/Turbulence:
เร่งสลับเร็ว (ถึง ~3G) →
เหนื่อย วิตก เจ็บจากการกระแทกหากไม่รัดยึดดี
- Clear
Air Turbulence (CAT): ที่ >30,000 ft, คาดเดายาก → ทุกคนต้องรัดเข็มขัด/ยึดตรึง ตลอด
ปฏิบัติ
- เลือก orientation “หัว–เท้า” ตั้งแต่ก่อนบิน
(เปลี่ยนกลางอากาศยาก)
- ยึดตรึงผู้ป่วย/อุปกรณ์, เก็บของหลวมทั้งหมด
3) Radial Acceleration (+Gz จากการเลี้ยว/เปลี่ยนทิศ)
สรีรวิทยา
- +Gz คงอยู่ → Pใต้หัวใจ↑ → VR↓ (venous return) → CO↓ → คล้ายภาวะ hypovolemia
→ tachycardia &
vasoconstriction ชดเชย
- ในเครื่องลำเลียงโดยสารทั่วไปมักไม่เกิน +2Gz แต่พอทำให้ผู้ป่วยเปราะบางทรุดได้
ความปลอดภัย
- น้ำหนัก “ทุกสิ่ง” เพิ่มตาม G →
traction weight/กล่อง/มอนิเตอร์ หนักขึ้น
อาจหล่น/กดผู้ป่วย
- หลีกเลี่ยงการวางสิ่งของบนตัวผู้ป่วย, ล็อกชั้นของ/ราง ให้แน่น
4) Vibration (การสั่นสะเทือน 0.1–40
Hz)
ต่อร่างกาย
- ความถี่ธรรมชาติ: ศีรษะ ~6 Hz, ปลายแขน ~40
Hz → ไม่สบาย/ล้า/มึน/หายใจสั้น/คลื่นไส้
- รบกวน thermoregulation →
ทั้ง hyperthermia และ hypothermia
แย่ลง
ต่ออุปกรณ์/ท่อสาย
- รบกวน ECG/IBP/NIBP/SpO₂/EtCO₂,
สายอาจหลุด; pacemaker แบบ activity-sensing
อาจทำงานผิดพลาด
ปฏิบัติ
- ลดการสัมผัสตรงกับ airframe: ใช้ ที่นอน/หมอนรองซับแรง
- ตรึงท่อ/สาย ทุกจุด (สองชั้น), เช็กสัญญาณ vital ซ้ำด้วยการสังเกตทางคลินิกเมื่อสัญญาณสั่นไหว
- รัดเข็มขัดทั้งทีมและผู้ป่วยเมื่อสั่นมาก
5) Noise (เสียงดังต่อเนื่อง)
ผลกระทบ
- ปวดหู, ปวดศีรษะ, อ่อนล้า,
เวียนศีรษะ, ทำงานด้อยลง, ใช้ stethoscope ไม่ได้
- เฮลิคอปเตอร์/เครื่องทหาร: ต้อง hearing protection
(ear plug/ear defender/headset/helmet/ANR [active noise reduction])
ปฏิบัติ
- เฝ้าระวังโดย เครื่องมือ แทนฟัง: BP
(palp/invasive/NIBP), สังเกตการหายใจ, SpO₂,
EtCO₂
- ระวัง “cavity effect” ใต้ที่ครอบหู: ไล่อากาศเป็นช่วง
ๆ ระหว่างไต่/ลดระดับเพื่อลด barotrauma
6) Motion Sickness (เมาเครื่อง/เมารถ)
พยาธิกำเนิด
- Sensory
conflict theory: ขัดแย้งระหว่างตา–หูชั้นใน (0.1–0.8
Hz กระตุ้นมากสุด)
- พบบ่อยช่วงปลายวัยเด็ก > ผู้ใหญ่; หญิงมากกว่าชาย; ความกังวล/อากาศอับ/กลิ่น/เห็นคนอาเจียน กระตุ้นได้
อาการ
- คลื่นไส้/อาเจียน, ซีด, เหงื่อ,
ร้อนวูบ, ปวดศีรษะ, เหนื่อยล้า
การป้องกัน/รักษา
- สิ่งแวดล้อม: เย็นสบาย อากาศถ่ายเท, มองเส้นขอบฟ้า หรือ นอนราบนิ่ง หลับตา ลด conflict
- ยา: Hyoscine (scopolamine) มีหลักฐานดีที่สุด
แต่ทำให้ง่วง (แม้เป็น patch) →
บุคลากรต้องแน่ใจว่าไม่กระทบการปฏิบัติงาน
- หลีกเลี่ยงอาหารมัน/อิ่มจัด/น้ำอัดลมก่อนบิน; เลี่ยงอ่านหนังสือระหว่างสั่น
|
Checklist สั้น ๆ ก่อนขึ้นบิน (Biodynamics-aware)
|
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น