High-Altitude Illness (HAI)
พื้นฐานสรีรวิทยา (High-Altitude
Physiology)
❖ Hypobaric Hypoxia
- ที่ระดับความสูง แรงดันบรรยากาศ (Pb) ลดลง → partial pressure ของ O₂
(PIO₂) ลดลง แม้สัดส่วน O₂
(FiO₂ ≈ 21%) คงเดิม
- เมื่อ PIO₂ ลด → PaO₂
และ SaO₂ ลด → เกิด
hypoxemia และ tissue hypoxia
- ความชันแรงดัน O₂ ระหว่างอากาศ–เซลล์ลด
→ เริ่มกระบวนการ acclimatization
❖ การตอบสนองเพื่อชดเชย
(Acclimatization)
เริ่มในไม่กี่นาทีหลังขึ้นที่สูง
แต่ใช้เวลาหลายวันถึงสัปดาห์จึงสมบูรณ์
กลไกหลัก ได้แก่
- ↑ ventilation (Hypoxic
Ventilatory Response; HVR) จากการกระตุ้น carotid
body
- → PaCO₂
↓ → respiratory alkalosis → ไตขับ HCO₃⁻
ภายใน 24–48 ชม. เพื่อให้ pH กลับปกติและเพิ่ม ventilation ได้ต่อ
- ↑ Sympathetic tone → ↑ HR, BP, venous tone แต่ ↓ plasma
volume (~ 12%) จาก diuresis และ aldosterone
ลด
- ↑ Erythropoietin (EPO)
ภายใน 24 ชม. → ↑ RBC
และ [Hb] ภายใน 2–4 สัปดาห์
- ↑ 2,3-DPG ใน RBC (shift ODC ขวา ช่วยปล่อย O₂
ให้เนื้อเยื่อ)
- ระยะยาว : ↑ VEGF (vascular endothelial growth
factor) และ NO →
angiogenesis และ vasodilation
การชดเชยไม่สามารถทำให้ PO₂
กลับเท่าระดับน้ำทะเล แต่เพียงพอให้ทำงานได้แม้ที่ > 8000
m เช่น Mount Everest
2. ความผิดปกติจากที่สูง (High-Altitude
Illness = HAI)
|
ภาวะ |
อวัยวะหลัก |
ลักษณะ |
ระยะเริ่ม |
หมายเหตุ |
|
AMS (Acute Mountain Sickness) |
สมอง |
ปวดศีรษะ + คลื่นไส้
อ่อนเพลีย นอนไม่หลับ |
6–12 ชม. หลังขึ้น
> 2500 m |
รุนแรงขึ้นเป็น HACE
ได้ |
|
HACE (High-Altitude Cerebral
Edema) |
สมอง |
AMS รุนแรง + ataxia
เปลี่ยนระดับ สติ coma |
1–3 วัน |
ต้อง descend/ให้ O₂/ Dexamethasone |
|
HAPE (High-Altitude Pulmonary
Edema) |
ปอด |
ไอ หอบ cyanosis
crepitation |
2–4 วัน หลังขึ้น
> 2500–3000 m |
non-cardiogenic edema จาก HPV (hypoxic pulmonary vasoconstriction) ไม่สม่ำเสมอ |
ภาวะอื่นที่พบได้: periodic
breathing ระหว่าง sleep > 2500 m, retinal hemorrhage
> 5000 m
3. ปัจจัยเสี่ยง
✧ รายบุคคล
- ประวัติ เคย HAI มาก่อน (เสี่ยง ซ้ำ)
- ขึ้นสูงเร็ว โดย ไม่พักให้ acclimatize
- ออกแรงมาก ช่วงแรก
- ใช้ ยา/สารกด หายใจ (แอลกอฮอล์ sedatives)
- โรค ที่ลด การระบายอากาศหรือ perfusion เช่น COPD
รุนแรง, neuromuscular disease, pulmonary HT,
right-to-left shunt
- Down
syndrome → เสี่ยง HAPE
- OSA,
ILD, cystic fibrosis →
เสี่ยงมากขึ้น
- ไม่เพิ่ม risk: asthma (มักดีขึ้น),
anemia, pregnancy (SpO₂ สูง ขึ้นจาก progesterone)
✧ สิ่งแวดล้อม
- >
2500 m เริ่มมี AMS, > 3000 m เพิ่ม HAPE/HACE
- อุณหภูมิต่ำ + ออกแรงมาก เพิ่ม risk
4. การประเมินความเสี่ยงก่อนเดินทาง
1.
ประวัติ: เคย AMS/HAPE/HACE หรือไม่
2.
โรคร่วม: โรค หัวใจ/ปอด/OSA ฯลฯ
3.
เส้นทางเดินทาง: ความสูงสุด และ อัตราการขึ้น (sleeping altitude gain)
4.
การเข้าถึง O₂/
การ ลงเขา (Descent option)
5.
ผู้สูงอายุ > 50 ปี มัก เสี่ยง ต่ำ กว่า วัยหนุ่มสาว (แต่
ดูโรคร่วม)
5. การป้องกัน (Prevention &
Prophylaxis)
❖ พฤติกรรม/การขึ้นเขา
- ค่อยๆ ขึ้น:
- ถ้าอยู่ < 1500 m →
หลีกเลี่ยงขึ้นนอน > 2800 m ทันที ให้นอนพักในระดับความสูงระหว่างนั้นซักหนึ่งคืนก่อน (ถ้ามีเวลามากก็พัก 5-7 วันเลย) แต่ถ้าความสูง > 3000 m ความพักเพิ่มอีกคืนที่ระดับความสูงไม่เกิน 500
m เทียบกับคืนแรก
- เหนือ 3000 m : เพิ่ม sleeping
altitude ไม่เกิน 500 m/วัน
- พัก 1 วัน ทุก 1000 m ที่เพิ่ม
- “Climb
high, sleep low” ช่วยเร่ง acclimatization
- Staged
ascent: พัก 5–7 วัน ที่ 3000–4000
m ก่อนขึ้นต่อ
- Pre-acclimatization:
อยู่หรือซ้อมในสภาวะ hypoxia (จริงหรือจำลอง)
≥ 8 ชม./วัน ≥ 1 สัปดาห์ ก่อนเดินทาง
- งดแอลกอฮอล์ และ ยา sedative/opioid ใน 2
คืน แรก
- หลีกเลี่ยงออกแรงหนัก ใน 2–3 วันแรก
❖ การใช้ยา ป้องกัน
|
กลุ่มเสี่ยง |
ยาแนะนำ |
ขนาด |
|
AMS/HACE (เสี่ยงปานกลาง–สูง) |
Acetazolamide 125 mg PO
bid (เริ่ม 1 วันก่อนขึ้น ต่อเนื่อง 2
วันหลังถึงจุดสูงสุด) |
ถ้าแพ้หรือ contraindicated
ใช้ Dexamethasone 2 mg qid |
|
HAPE (เคย HAPE
หรือ โรคปอด/PH) |
Nifedipine ER 30 mg bid–tid
เริ่มก่อนขึ้น และ หยุดเมื่อปรับตัวแล้ว |
ตัวเลือก เสริม (Sildenafil
หรือ Tadalafil) ในบางราย |
|
เสี่ยงทั้ง AMS/HAPE |
ใช้ร่วม
ภายใต้คำแนะนำผู้เชี่ยวชาญ HAI |
Acetazolamide ช่วยเร่ง renal
compensation และ เพิ่ม ventilation;
หลีกเลี่ยงใน แพ้ sulfa หรือ ภาวะ severe
renal/hepatic disease.
❖ ออกซิเจน (O₂
prophylaxis)
- ใช้ได้ในผู้มีโรคร่วม (เช่น COPD, OSA, CAD, sickle cell
disease) หรือ ผู้เคย HAI รุนแรง
- Low-flow
1–2 L/min โดยเฉพาะ ระหว่าง นอนหลับ ช่วย ป้องกัน AMS/HAPE
❖ อาหารและน้ำ
- รักษา hydration ให้เพียงพอ แต่ ไม่ over-hydration
(เสี่ยง hyponatremia)
- ยังไม่มีหลักฐานว่าการกิน high-carbohydrate ลด
HAI
6. สรุปแนวทาง “หลัก 4 ป้องกัน
HAI”
|
ขั้นตอน |
แนวทาง |
|
1 ค่อยขึ้น |
เพิ่ม sleeping altitude < 500 m/วัน, พัก ทุก 1000 m |
|
2 หลีกเลี่ยงสิ่งกดหายใจ |
งด alcohol / sedative / opioid |
|
3 เตรียมยา (ถ้ามีประวัติหรือเสี่ยง) |
Acetazolamide / Dexamethasone / Nifedipine |
|
4 เฝ้าระวังอาการและพร้อมลง |
ปวดหัว คลื่นไส้ นอนไม่หลับ = หยุดขึ้น, ถ้าแย่ลง → descend ทันที |
Acute Mountain Sickness (AMS) และ High-Altitude
Cerebral Edema (HACE)
🔹 1. นิยามและกลุ่มโรค
High-Altitude Illness (HAI) แบ่งเป็น 2
กลุ่มหลัก
- Cerebral
form:
- AMS
(Acute Mountain Sickness) – ระยะแรกของ cerebral
involvement
- HACE
(High-Altitude Cerebral Edema) – ระยะรุนแรงสุดของ continuum
เดียวกัน
- Pulmonary
form:
- HAPE
(High-Altitude Pulmonary Edema) – เกิดจาก hypoxic
pulmonary vasoconstriction
ทุกคนที่ขึ้นสูงรวดเร็ว (นักปีนเขา, นักท่องเที่ยว, ทหาร, เจ้าหน้าที่กู้ภัย
ฯลฯ) มีความเสี่ยง
🔹 2. พยาธิสรีรวิทยา
(Pathophysiology)
● กลไกหลัก
1.
Hypoxemia จากความดันบรรยากาศลด
→ cerebral vasodilation
2.
↑
cerebral blood flow + ↑
vascular permeability → vasogenic
+ cytotoxic edema
3.
อาจกระตุ้น trigeminovascular
system → ปวดศีรษะ
คลื่นไส้
4.
คนที่มี brain-to-skull
ratio สูง (“tight fit”) มีอาการมากกว่า
●
HACE
- เกิดจาก progression ของ AMS → cerebral edema รุนแรง
- MRI: ↑T2/FLAIR signal ที่ splenium ของ corpus callosum และ subcortical white matter
- ภาพ autopsy: petechial hemorrhage, BBB disruption
- การตายเกิดจาก herniation จาก ICP
สูงมาก
🔹 3. ระบาดวิทยาและปัจจัยเสี่ยง
|
ภาวะ |
ความชุก/ระดับสูง |
ปัจจัยเสี่ยง |
|
AMS |
>2500 m พบได้ 20–25%
เพิ่ม 13% ต่อทุก 1000 m |
ขึ้นเร็ว, นอนสูงเร็ว, ออกแรงมาก, ประวัติ
AMS เดิม, อยู่ที่ราบก่อนเดินทาง,
อ้วน |
|
HACE |
0.1–2% ที่
>3000–4000 m |
มักเกิดร่วมกับ HAPE,
โรคที่เพิ่ม ICP, space-occupying lesion |
ไม่เพิ่มความเสี่ยง: เพศ, สูบบุหรี่, ยาคุม,
ประจำเดือน
ไม่มีผลป้องกัน: ความฟิตทางกาย
🔹 4. อาการทางคลินิก
◆ AMS
- เริ่ม: 6–12 ชม. หลังขึ้น > 2000
m
- อาการ: ปวดศีรษะ (จำเป็น), อ่อนเพลีย, คลื่นไส้, เบื่ออาหาร,
เวียนหัว, นอนไม่หลับ
- ตรวจร่างกาย: ปกติ, SpO₂
ต่ำกว่าค่าคาด แต่ไม่จำเพาะ
- พยากรณ์: ดี – มักหายภายใน 1–3 วัน ถ้าไม่ขึ้นสูงต่อ
◆ HACE
- ต่อเนื่องจาก AMS (มักมี AMS ก่อนหน้า 12 ชม.–3 วัน)
- อาการหลัก: ataxia, severe lassitude, สับสน
→ stupor →
coma
- สัญญาณเตือน: เดินเซ, ไม่ร่วมกิจกรรม, ง่วง ซึม, สับสน
- ตรวจพบ: papilledema, hypoxemia รุนแรง,
อาจพบร่วมกับ HAPE
- ลักษณะไม่เข้ากันกับ AMS/HACE: ไม่มี headache,
onset > 2 วันหลังอยู่ระดับคงที่, high SpO₂,
focal deficit, ไข้
🔹 5. การวินิจฉัย
(Diagnosis)
|
โรค |
เกณฑ์หลัก |
เครื่องมือช่วย |
|
AMS |
มี headache
+ ≥1 (อ่อนเพลีย เวียนหัว คลื่นไส้
เบื่ออาหาร นอนไม่หลับ) ในคนที่ขึ้น > 2000 m จากที่ราบ |
Lake Louise Score ≥
5 ใช้ในงานวิจัย ไม่จำเป็นในคลินิก |
|
HACE |
AMS + อาการทางสมอง
(ataxia, เปลี่ยนระดับสติ) |
MRI brain: ↑T2/FLAIR signal ที่
splenium; CT: cerebral edema |
⚠ แยกโรค (Differential
Dx)
- Hypoglycemia,
CO poisoning, hyponatremia, dehydration, infection, migraine, stroke,
hemorrhage, CVT, brain tumor
🔹 6. การรักษา
(Treatment)
A. AMS
|
ระดับความรุนแรง |
แนวทางหลัก |
ยาเสริม |
|
Mild |
หยุดขึ้นสูง,
พัก, งดแอลกอฮอล์/ยากดหายใจ |
Analgesic
(paracetamol/ibuprofen), antiemetic (ondansetron) |
|
Moderate–Severe |
พิจารณา ลงเขา 500–1000
m, หรือให้ออกซิเจน / hyperbaric bag |
Dexamethasone 4 mg q6h 1–2
วัน ± Acetazolamide 125–250 mg bid |
🔸เสริมการรักษา
- Oxygen:
1–3 L/min NC จน SpO₂ > 90% หรือระหว่างนอนหลับ
- Hyperbaric
bag: ช่วยได้ถ้าลงไม่ได้ (simulate descent ~ 2000
m)
B. HACE (ภาวะฉุกเฉิน)
การจัดการหลัก (เริ่มทันที):
1.
Descent อย่างน้อย 1000 m
(ชีวิตรอดเพิ่มอย่างมีนัยสำคัญ)
2.
O₂ 2–4 L/min (ถ้ามี
HAPE ใช้ high-flow)
3.
Dexamethasone 8 mg ทันที → 4
mg q6h PO/IM/IV
4.
Hyperbaric bag ถ้ายังลงไม่ได้
Comatose HACE:
- airway
protection, O₂ ให้ SpO₂
> 90%
- หลีกเลี่ยง hyperventilation เกินจำเป็น
- ป้องกัน hypotension (ให้ IV fluid อย่างระวัง)
- พิจารณา hypertonic saline bolus เพื่อลด
ICP
- ส่ง โรงพยาบาล + consult neurology/neurosurgery
🔹 7. การป้องกัน
(Prevention)
|
ระดับความเสี่ยง |
กลยุทธ์หลัก |
ยาแนะนำ |
|
Low risk (ขึ้น
< 2500 m หรือ ช้า < 500 m/วัน) |
ค่อยๆ ขึ้น, พักทุก 1000 m, หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์และยากดหายใจ |
ไม่จำเป็นต้องใช้ยา |
|
Moderate–High risk (ขึ้นเร็ว > 2800 m หรือ เคย AMS มาก่อน) |
ใช้ยา 1 วันก่อนขึ้น – ต่อเนื่องจนพ้นจุดเสี่ยง |
Acetazolamide 125 mg bid
(preferred)หรือ Dexamethasone 2–4 mg qid ถ้า contraindicated หรือ ต้องขึ้นฉุกเฉิน |
กลไกยา:
- Acetazolamide:
Carbonic anhydrase inhibitor →
↑ ventilation, ↑ SpO₂ ระหว่างนอน, ลด CSF production
- Dexamethasone:
ลด vasogenic edema แต่ ไม่ช่วย acclimatization
→ ห้ามขึ้นต่อขณะใช้ยา
ข้อควรระวัง:
- หลีกเลี่ยง acetazolamide ในผู้แพ้ sulfa,
renal/hepatic failure, dehydration
- ห้ามใช้ dexamethasone > 7 วัน ต่อเนื่อง
🔹 8. สรุปแนวคิดทางคลินิก
|
ประเด็น |
AMS |
HACE |
|
ช่วงเกิด |
6–12 ชม. หลังขึ้น
> 2000 m |
มักตามหลัง AMS
12 – 72 ชม. |
|
อาการหลัก |
ปวดหัว + อ่อนเพลีย
คลื่นไส้ นอนไม่หลับ |
เดินเซ ซึม สับสน จน
coma |
|
ตรวจพบ |
SpO₂ ลด เล็กน้อย |
SpO₂ ลดมาก + อาจ papilledema |
|
รักษา |
พัก ห้ามขึ้นสูง
+ ยา acetazolamide/dexa/O₂ |
Descend ทันที
+ dexa + O₂ + hyperbaric |
|
ป้องกัน |
ค่อยๆ ขึ้น + acetazolamide |
ป้องกันได้ด้วย acetazolamide
หรือติด dexa กรณี ฉุกเฉิน |
|
🔹 9. ข้อสรุปเชิงเวชปฏิบัติ
|
High-Altitude Pulmonary Edema (HAPE)
🔹 1. นิยาม (Definition)
HAPE = ภาวะน้ำคั่งในถุงลมจากความดันหลอดเลือดปอดสูงแบบไม่เกิดจากหัวใจ
(non-cardiogenic pulmonary edema)
เป็นภาวะที่อันตรายที่สุดของ high-altitude illness (HAI)
และเป็น สาเหตุการเสียชีวิตหลัก ของผู้ที่ขึ้นที่สูงโดยไม่ทันปรับตัว
🔹 2. พยาธิสรีรวิทยา
(Pathophysiology)
กลไกหลัก
- เกิดจาก hypobaric hypoxia → hypoxic pulmonary vasoconstriction (HPV)
รุนแรงและไม่สม่ำเสมอ
- ทำให้ mean pulmonary artery pressure >35–40 mmHg
- บางบริเวณของปอด vasoconstrict มาก
แต่บางส่วนขยายเกิน → regional overperfusion
- แรงดันฝอยสูงเฉพาะจุด → alveolar-capillary barrier rupture → plasma + RBC รั่วเข้าสู่ alveoli
ปัจจัยร่วมทางสรีรวิทยา
- ↓ ventilatory drive → hypoxemia มากขึ้น
- ↑ sympathetic tone
- ↓ endothelial nitric oxide
(NO)
- ↑ endothelin-1
- ↓ alveolar fluid clearance
- ความบกพร่องทางพันธุกรรมบางชนิด (NO synthase, HIF, HSP70,
surfactant proteins, BMPR2)
ลักษณะเด่น: อาการ ดีขึ้นอย่างรวดเร็วภายในนาทีถึงชั่วโมง
เมื่อได้รับ O₂ หรือ ลงจากที่สูง
(เนื่องจากความดันปอดลดลงทันที)
🔹 3. ระบาดวิทยาและปัจจัยเสี่ยง
|
ชนิดของ HAPE |
ลักษณะ |
ตัวอย่าง |
|
Classic HAPE |
เกิดในผู้ที่อาศัยที่ราบ
แล้วขึ้นที่สูงรวดเร็ว |
นักปีนเขา
นักท่องเที่ยว |
|
Re-entry HAPE |
ผู้ที่อยู่ที่สูงประจำ
แล้วกลับจากที่ราบขึ้นใหม่ |
คนท้องถิ่น, ทหาร, นักเรียน |
|
Children at altitude |
เด็กที่อยู่ที่สูง
มีการติดเชื้อทางเดินหายใจร่วม |
“infection-related HAPE” |
ปัจจัยเสี่ยงหลัก
- ขึ้นสูงเร็วโดยไม่พัก
- ออกแรงมาก / อากาศหนาว
- ผู้ชาย > หญิง
- มีโรคหรือความผิดปกติที่เพิ่ม pulmonary blood flow /
vascular reactivity
→ PH, VSD, ASD, congenital absence of pulmonary artery - Patent
foramen ovale (PFO): พบมากใน HAPE-susceptible (เพิ่ม shunt →
hypoxemia)
🔹 4. อาการทางคลินิก
(Clinical Presentation)
ช่วงเริ่มต้น
- เริ่ม 2–4 วันหลังขึ้นสูง, บางรายเร็วภายในคืนเดียว
- อาการแรก:
- ไอแห้ง, เหนื่อยเวลาเดินขึ้นเนิน
- มักถูกเข้าใจผิดว่าเป็น URI หรือเหนื่อยตามปกติ
ระยะลุกลาม
- เหนื่อยแม้อยู่เฉย ๆ (dyspnea at rest)
- ไอมีเสมหะฟองสีชมพู หรือมีเลือดปน
- อ่อนเพลียมาก, hypoxemia รุนแรง
- อาจมี AMS (~50%) หรือร่วมกับ HACE
การตรวจร่างกาย
- Tachycardia,
tachypnea, low-grade fever (<38.5°C)
- Crackles
เริ่มที่ปอดขวากลาง → กระจายสองข้าง
- SpO₂
ต่ำกว่าค่าที่ควรจะเป็น >10% (อาจต่ำถึง
40–50%)
- ตอบสนองต่อ O₂ ดีมากภายใน 10–15
นาที → แทบจำเพาะต่อ HAPE
🔹 5. การตรวจวินิจฉัย
(Diagnosis)
เกณฑ์ทางคลินิก
ผู้ขึ้นที่สูง 2–4 วัน
มี dyspnea, ไอ, hypoxemia มากเกินกว่าที่ควร
และดีขึ้นรวดเร็วเมื่อให้ O₂ หรือ ลงต่ำลง
การตรวจเพิ่มเติม
|
การตรวจ |
ลักษณะจำเพาะ |
|
CXR |
patchy infiltrates, มักเริ่มขวากลาง → bilateral; ไม่มี cardiomegaly |
|
CT |
ground-glass / patchy
consolidation, heterogeneous alveolar filling |
|
Echo |
↑
PAP, อาจมี RV dysfunction |
|
Lung USG |
B-lines / ULCs (เพิ่ม
extravascular lung water) |
|
Lab |
WBC อาจสูงเล็กน้อย,
BNP/troponin อาจสูงจาก RV strain; ไม่จำเพาะ |
🔹 6. แยกโรค
(Differential Diagnosis)
|
โรค |
จุดแยกสำคัญ |
|
Pneumonia |
ไข้
>38°C, WBC >15,000, purulent sputum, procalcitonin ↑, ไม่ดีขึ้นเร็วหลังให้
O₂ |
|
Heart failure |
cardiomegaly, history of LV
dysfunction |
|
PE / ACS / bronchitis |
มี risk
factors หรืออาการจำเพาะอื่นร่วม |
|
HAPE + infection |
พบได้ร่วมกัน → พิจารณา
antibiotic ถ้ามีสัญญาณ infection ชัด |
🔹 7. การรักษา
(Treatment)
เป้าหมายหลัก
ลด pulmonary artery pressure และแก้ hypoxemia
A. การรักษาที่ไม่ใช้ยา (Mainstay)
|
มาตรการ |
รายละเอียด |
|
Oxygen therapy |
การรักษาหลักที่สุด → เพิ่ม PaO₂, ลด PAP, หยุดการรั่วของน้ำ ใช้ NC 1–3 L/min หรือ face
mask เพื่อให้ SpO₂ ≥90% รักษาต่อ 2–3
วัน จนเดินบนอากาศปกติ SpO₂ ≥90% |
|
พักและให้ความอบอุ่น |
หลีกเลี่ยงออกแรงและอากาศเย็น
(เพิ่ม PAP) |
|
Descent |
ถ้าอยู่ในพื้นที่ห่างไกล
หรือไม่มี O₂ →
ลงทันทีอย่างน้อย 500–1000 m >4000 m → ต้องลงทันที
(เสี่ยง HACE ร่วม) |
|
Hyperbaric bag |
ใช้จำลองการลงเขาเมื่อไม่มี
O₂; เพิ่มแรงดันเทียบได้กับ descent
2000 m |
|
CPAP/EPAP (pursed-lip
breathing) |
ช่วยเพิ่ม alveolar
pressure ชั่วคราว; ใช้ได้ใน field ถ้ามีอุปกรณ์ |
B. การรักษาด้วยยา (Adjuncts)
|
ยา |
กลไก |
ขนาด / หมายเหตุ |
|
Nifedipine (ER) |
↓
PAP โดย vasodilation |
30 mg PO q12h; ใช้เมื่อไม่มี
O₂ และลงไม่ได้; ระวัง
hypotension |
|
Tadalafil / Sildenafil |
PDE-5 inhibitor → ↑ NO effect, ↓
PAP |
Tadalafil 10 mg q12h / Sildenafil
50 mg q8h; อาจใช้แทนหรือร่วมกับ nifedipine; ยังไม่มี study รักษาโดยตรง |
|
Dexamethasone |
ช่วยลด permeability;
ใช้เมื่อมี AMS/HACE ร่วม |
4 mg q6h; ไม่แนะนำใช้เดี่ยวรักษา
HAPE |
|
β₂
agonist (Salmeterol) |
↑
alveolar fluid clearance |
ใช้เสริม; ยังไม่มีข้อมูลการรักษาโดยตรง |
|
❌ ไม่ควรใช้ |
Diuretic, nitrate, morphine |
อาจทำให้ hypotension
และ hypovolemia แย่ลง |
🔹 8. การป้องกัน
(Prevention)
|
กลุ่มเสี่ยง |
แนวทางป้องกัน |
ขนาดยา |
|
ทั่วไป (low
risk) |
ขึ้นสูงไม่เกิน 400
m/วัน, พัก 1 วันทุก 1000
m, หลีกเลี่ยงออกแรงและหนาว |
ไม่จำเป็นต้องใช้ยา |
|
เสี่ยงสูง (เคย HAPE,
ขึ้นเร็ว, ไม่มีเวลาปรับตัว) |
เริ่มยาก่อนขึ้น 24
ชม. ต่อเนื่อง 5–7 วัน |
Nifedipine ER 30 mg q12h
(drug of choice) |
|
ทางเลือก/เสริม |
หากทนยาไม่ได้หรือเสี่ยง
HACE ร่วม |
Dexamethasone 4–8 mg q12h หรือ Tadalafil/Sildenafil หรือ Salmeterol |
|
Acetazolamide |
อาจช่วยโดยกลไก ventilation,
ยังไม่มี study เดี่ยว |
ใช้ร่วมได้แต่ไม่แนะนำเดี่ยวในผู้ใหญ่ |
🔹 9. แนวทางการกลับขึ้นสูงอีกครั้ง
- พักฟื้นจน อาการหาย ≥3
วัน และ SpO₂ ≥90%
โดยไม่ใช้ออกซิเจน
- กลับขึ้นได้อีกครั้งแต่ต้อง ขึ้นช้า + มี prophylaxis
- Recurrence
หลังการรักษาครบและพักพอ → พบได้น้อยมาก
🔹 10. สรุปแนวคิดทางคลินิก
|
ประเด็น |
HAPE |
HACE / AMS |
|
อวัยวะหลัก |
ปอด (vasoconstriction,
edema) |
สมอง (vasogenic
edema) |
|
ลักษณะเฉพาะ |
Hypoxemia รุนแรงดีขึ้นเร็วมากเมื่อให้
O₂ |
เดินเซ / ซึม /
เปลี่ยนระดับสติ |
|
การรักษาหลัก |
O₂ + Rest ± Descent |
Descent + Dexamethasone + O₂ |
|
ยาป้องกันหลัก |
Nifedipine |
Acetazolamide / Dexamethasone |
|
พยากรณ์โรค |
ดีมากถ้าให้ O₂
หรือ ลงเร็ว |
เสียชีวิตได้ถ้าล่าช้า |
|
💡 Key Takeaways
|
High-Altitude Illness in Children (HAI in Pediatric
Patients)
🔹 1. พื้นฐาน (Background)
- เด็กจำนวนมากเดินทางไปยังที่สูงทั้งเพื่อท่องเที่ยวและพักผ่อน (เช่น 2000–3000
m ในรีสอร์ตหรือเมืองใหญ่บางแห่งในอเมริกาใต้และเอเชีย)
- การขึ้นที่สูงอย่างรวดเร็วโดยไม่ได้ปรับตัว (unacclimatized
ascent) → เสี่ยงต่อ high-altitude illness (HAI) ได้แก่
- Acute
Mountain Sickness (AMS)
- High-Altitude
Pulmonary Edema (HAPE)
- High-Altitude
Cerebral Edema (HACE)
- แพทย์ที่ดูแลเด็กควรรู้จักลักษณะเฉพาะในเด็ก การป้องกัน
และแนวทางการดูแลที่เหมาะสม
🔹 2. พยาธิสรีรวิทยา
(Physiology)
- ที่สูง → ความดันบรรยากาศลดลง →
partial pressure of inspired O₂ (PIO₂)
และ alveolar O₂ (PAO₂)
ลดลง
- ผลคือ hypobaric hypoxia → กระตุ้น hypoxic
pulmonary vasoconstriction, ↑
pulmonary artery pressure, และในบางรายนำไปสู่ HAPE
- เด็กมีระบบประสาทอัตโนมัติและการควบคุมการหายใจที่ยังไม่สมบูรณ์
ทำให้มี ความเสี่ยงต่อ hypoxemia สูงกว่าผู้ใหญ่
🔹 3. ปัจจัยเสี่ยง
(Risk Factors)
ร่วมกับผู้ใหญ่
- ขึ้นเร็วเกินไป
- นอนที่สูงเกิน 2500–3000 m ทันที
- ออกแรงมาก / อากาศหนาว
- เคยมี HAI มาก่อน
เฉพาะในเด็ก
|
กลุ่ม |
ความเสี่ยง |
|
ทารก
<6 สัปดาห์ (หรือ <46 สัปดาห์ post-conceptual ในเด็กคลอดก่อนกำหนด) |
pulmonary vasoconstriction รุนแรง → PH / RHF |
|
ทารก–เด็กเล็กที่เคยต้องใช้ออกซิเจน
/ pulmonary hypertension / BPD |
เสี่ยง hypoxemia
และ HAPE |
|
โรคหัวใจที่เพิ่ม
pulmonary flow (ASD, VSD, PDA, single pulmonary artery, PH) |
↑
pulmonary pressure → HAPE
ได้แม้ <2500 m |
|
โรคระบบทางเดินหายใจเรื้อรัง
(CF, bronchopulmonary dysplasia, scoliosis, neuromuscular disease, OSA) |
ระบายอากาศไม่ดี / hypoventilation |
|
Down syndrome |
↑
pulmonary vascular reactivity + cardiac defect + OSA → เสี่ยง HAPE มาก |
|
Sickle cell disease / trait |
เกิด crisis หรือ splenic infarct ได้ที่ 1500–2500 m |
|
เด็กที่อยู่ที่สูงเป็นประจำ
แล้วลงต่ำชั่วคราว (re-entry) |
re-entry HAPE |
🔹 4. การขึ้นที่สูงอย่างปลอดภัยในเด็ก
(Ascent Recommendations)
- เด็กสุขภาพดีสามารถขึ้นได้ ช้าและเป็นขั้นตอน
- หลีกเลี่ยง การนอนที่สูงเกิน 2800 m
ทันที
- ถ้าเกิน 2500 m →
- นอนแต่ละคืนสูงกว่าเดิมไม่เกิน 500 m
- พัก 1 วันต่อทุก 1000 m ที่เพิ่ม
- ควรมี “rest day” ทุกครั้งที่ขึ้นสูงรวดเร็ว
- เด็กที่มี URI / otitis media →
ระวังเป็นพิเศษเมื่อขึ้น >2500 m
🔹 5. Acute Mountain
Sickness (AMS) ในเด็ก
อาการ
|
กลุ่มอายุ |
ลักษณะ |
|
เด็กเล็ก / ทารก |
งอแง, ซึม, หน้าคล้ำขาว, กินได้น้อย,
อาเจียน, นอนไม่ดี, เล่นน้อย |
|
เด็กโต / วัยรุ่น |
ปวดศีรษะ, เวียนหัว, เบื่ออาหาร, อ่อนเพลีย,
นอนไม่หลับ, คลื่นไส้อาเจียน |
|
ระยะเวลาเกิด |
ภายใน 6–12 ชม. หลังขึ้นสูง, แย่สุดหลังคืนแรก |
AMS ในเด็ก มักไม่รุนแรงและหายได้ใน
24 ชม. ถ้าพักและไม่ขึ้นสูงต่อ
การวินิจฉัย
- ปวดหัว ± คลื่นไส้ ± อ่อนเพลีย
± งอแง ใน 24 ชม. หลังขึ้นสูง
- ไม่มีสาเหตุอื่น (เช่น URI, pneumonia, otitis)
- ดีขึ้นเร็วภายใน 15–20 นาทีหลังให้ออกซิเจน
การรักษา
|
ความรุนแรง |
การดูแล |
|
Mild |
พัก, หลีกเลี่ยงออกแรง, acetaminophen / ibuprofen บรรเทาปวด, ondansetron ถ้ามีอาเจียน |
|
Moderate |
เพิ่ม O₂
(2–4 L/min NC 15–20 นาที) ± acetazolamide |
|
Severe / ไม่ดีขึ้น |
ลงที่ต่ำลงทันที
± dexamethasone + O₂ + hyperbaric bag |
🔹 6. Pediatric
High-Altitude Pulmonary Edema (HAPE)
พบบ่อยใน
- เด็กที่อาศัยที่สูง แล้วลงต่ำชั่วคราว (re-entry)
- เด็กที่ขึ้นเร็วหรือมี URI ร่วม
พยาธิกำเนิด
- เด็กมี pulmonary vascular reactivity สูง
→ hypoxia →
uneven pulmonary vasoconstriction →
↑ capillary pressure → น้ำรั่วเข้าถุงลม
- การอักเสบจาก URI เพิ่ม capillary leak → HAPE ง่ายขึ้น
อาการ
|
กลุ่มอายุ |
อาการเด่น |
|
ทารก/เด็กเล็ก |
หายใจเร็ว, ซีด, ซึม, ไม่เล่น, กินได้น้อย, อาเจียน, hypoxemia รุนแรง |
|
เด็กโต/วัยรุ่น |
ไอแห้ง → ฟองชมพู,
เหนื่อยง่ายจนแม้อยู่เฉย ๆ, เขียว,
tachypnea, diffuse crackles |
|
ไข้สูง
>38.3 °C |
คิดถึง infection
ร่วม |
การวินิจฉัย
- ไอ + หายใจหอบ + SpO₂ ต่ำกว่าที่ควร
+ infiltrate กระจายบน CXR โดยไม่มี
cardiomegaly
- ดีขึ้นอย่างชัดเจนหลังให้ O₂
การรักษา
|
มาตรการ |
รายละเอียด |
|
จำกัดกิจกรรม/ให้ความอบอุ่น |
ลด PAP |
|
ให้ออกซิเจน |
การรักษาหลักที่สุด;
low-flow ดีกว่าระยะสั้น high-flow; รักษาจน
SpO₂ ≥90% |
|
Descent / Hyperbaric bag |
ถ้าไม่มี O₂
หรืออาการไม่ดีขึ้น |
|
ยาเสริม |
Nifedipine 30 mg ER q12h ถ้า ≥50 kg, Amlodipine 0.1–0.6
mg/kg/day (≤5 mg/day) ถ้า <50 kg |
|
ห้ามใช้ |
Diuretics / antibiotics (ถ้าไม่มีหลักฐาน infection) / nitrates |
การตรวจเพิ่มเติม
- เด็กที่เคย HAPE →
ควรตรวจ Echocardiogram เพื่อหาความผิดปกติหัวใจหรือ
pulmonary hypertension
🔹 7. การป้องกัน
HAPE / AMS ในเด็ก
|
กลุ่ม |
แนวทาง |
ยาที่อาจใช้ |
|
สุขภาพดีจากที่ราบ |
ขึ้นช้า ≤ 400 m/วัน, พักทุก 1000
m, ไม่ออกแรง 2 วันแรก |
ไม่จำเป็นต้องใช้ยา |
|
เสี่ยงสูง (เคย HAPE
หรือ ต้องขึ้นเร็ว) |
เริ่มยาก่อนขึ้น 24
ชม. ต่อเนื่อง 5–7 วัน |
Amlodipine 2.5–5 mg OD หรือ 0.1–0.6 mg/kg/day |
|
AMS ซ้ำบ่อย /
ขึ้นรวดเร็ว |
Acetazolamide 1.25 mg/kg BID
(max 125 mg) |
ใช้ได้ทั้งป้องกันและรักษา
AMS |
|
HACE ร่วม |
Dexamethasone 4 mg q6h |
ช่วยลด cerebral
edema |
🔹 8. ภาวะอื่นที่อาจพบในเด็ก
|
ภาวะ |
ลักษณะ |
การจัดการ |
|
High-Altitude Retinal
Hemorrhage (HARH) |
จุดเลือดออกใน retina
(>4270 m), มักไม่แสดงอาการ |
ป้องกันโดยขึ้นช้า /
รักษาโดยลงต่ำ |
|
High-Altitude Periodic
Breathing of Sleep |
หายใจเป็นช่วง ๆ
ขณะหลับ (Cheyne–Stokes) |
เด็กมักมีอาการน้อยกว่าผู้ใหญ่ |
|
High-Altitude Pulmonary
Hypertension (HAPH) |
พบในทารก
<6 สัปดาห์ ที่อยู่ที่สูงนาน |
หลีกเลี่ยงพาเด็กกลุ่มนี้ขึ้นสูง;
monitor SpO₂ / Echo |
🔹 9. คำแนะนำสำหรับผู้ปกครอง
(Travel Advice)
สำหรับเด็กสุขภาพดี (>6 สัปดาห์)
- ขึ้นช้า ค้างที่ระดับกลาง 1600–2200 m 1–2 คืนก่อนขึ้นสูง
- หลีกเลี่ยงออกแรง 2 วันแรก
- เตรียม ibuprofen / ondansetron สำหรับอาการปวดหัวหรืออาเจียน
- รู้วิธีสังเกตอาการเตือน (ง่วงผิดปกติ, เดินเซ,
หายใจเร็ว, ซึม)
- ต้องมีทาง “ลงจากที่สูงได้ทันที” หากเกิดภาวะรุนแรง
สำหรับเด็กที่ควร หลีกเลี่ยงการขึ้นสูง
>2000 m
- ทารก < 6 สัปดาห์ (หรือ < 46 สัปดาห์ post-conceptual)
- เด็กที่เคยต้องใช้ออกซิเจน / PH / BPD (bronchopulmonary
dysplasia)
- เด็กโรคหัวใจมี shunt หรือ PH
- Sickle
cell disease
- Down
syndrome + cardiac defect / PH
- โรคปอดเฉียบพลัน (pneumonia, bronchiolitis, CF exacerbation)
- โรคกล้ามเนื้อหรือ scoliosis รุนแรง
(ต้องปรึกษา pediatric pulmonologist ก่อน)
🔹 10. สรุปแนวคิดสำหรับแพทย์
|
ประเด็นสำคัญ |
สรุป |
|
กลุ่มเสี่ยงสูงสุด |
ทารก, เด็กมีโรคหัวใจหรือปอด, Down syndrome, SCD |
|
ภาวะพบบ่อย |
AMS > HAPE > HACE (rare) |
|
สัญญาณเตือน |
เหนื่อยแม้อยู่เฉย / ง่วงซึม / เดินเซ / SpO₂ ต่ำมาก |
|
การรักษาหลัก |
O₂ + พัก + ลงเขา |
|
ยาช่วยชีวิต |
Dexamethasone (สำหรับ HACE/AMS),
Nifedipine หรือ Amlodipine (สำหรับ HAPE) |
|
ป้องกันดีที่สุด |
ขึ้นช้า + พักทุก 1000 m + ระวังเด็กมีโรคประจำตัว |
|
ห้ามใช้ยา |
Diuretics, nitrates, morphine (ทำให้ hypotension
แย่ลง) |
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น