Nursing Care in the Air

Nursing Care in the Air

---

🛫 บทนำ (Introduction)

การพยาบาลบนเครื่องบินมีข้อจำกัดหลายอย่าง ทั้งจากสภาพแวดล้อมเอง และบางครั้งบุคลากรอื่นอาจต้องมาดูแลเรื่องการพยาบาลแทน ดังนั้น การประเมินและเตรียมพร้อมอย่างเป็นระบบ “systems-based model” จะช่วยระบุปัญหาและแนวทางแก้ไขที่เหมาะสมได้

---

⚠️ ความปลอดภัยและการจัดการความเสี่ยง (Safety and Risk Management)

ความปลอดภัยของ ผู้ป่วยและผู้ให้การดูแล เป็นหัวใจสำคัญในการเคลื่อนย้ายทางอากาศ โดยต้องมีการวางแผนล่วงหน้าและตรวจสอบอย่างเคร่งครัด

✅ มาตรการสำคัญที่ควรปฏิบัติ:

• พกอุปกรณ์ airway อย่างน้อยระดับ basic (OPA/NPA) และเครื่อง suction มือถือ
• ตรวจสอบวันหมดอายุของยาและอุปกรณ์ทุกชนิด
• พก antidotes เช่น Naloxone สำหรับ opioid overdose หรือ adrenaline สำหรับ anaphylaxis
• ยา single-use ต้องใช้เพียงครั้งเดียว และอุปกรณ์ single-patient ต้องทิ้งหรือส่งต่อไปยังโรงพยาบาลปลายทาง
• อุปกรณ์ไฟฟ้าต้องผ่านการบำรุงรักษาตามคู่มือ พร้อมแบตเตอรี่สำรอง
• อุปกรณ์ invasive (IV line, catheter) ต้อง secure อย่างมั่นคง โดยเฉพาะช่วงเคลื่อนย้ายรถพยาบาล–เครื่องบิน
• ปฏิบัติตามกฎความปลอดภัยการบิน เช่น กรรไกรปลายทู่แทนปลายแหลม, เข็มแพทย์ได้รับอนุญาตแต่ต้องอยู่ใน packaging ปลอดภัย

---

🧳 อุปกรณ์ (Equipment Considerations)

การดูแลผู้ป่วยบนเครื่องบินไม่มี supply room เหมือนโรงพยาบาล ดังนั้นการเตรียมล่วงหน้าจึงสำคัญมาก

🛠 แนวคิดสำคัญ:

• คิดว่าต้องเตรียมอะไร โดยไม่โฟกัสเฉพาะโรคหลัก เช่น พก defibrillator แต่ลืม urinal
• ต้องคิดเผื่อ holistic care – การขับถ่าย, pain management, pressure sore prevention
• ต้องเลือกอุปกรณ์ให้เหมาะกับพื้นที่จำกัดและไม่พึ่งไฟ AC เว้นมี power inverter
• อุปกรณ์ที่ใช้ O₂ เช่น nebulizer ใช้ไม่ได้บน commercial flight หากต้องการ flow >6 L/min เพราะส่วนใหญ่สายการบินให้สูงสุดเพียง 4 L/min
• ระบบ oxygen ต่างกันระหว่างยุโรป–อเมริกา → flow meter และ connector อาจไม่ compatible

---

⚖️ ด้านกฎหมายและขอบเขตวิชาชีพ (Medicolegal Competence)

• ต้องได้รับ comprehensive handover ก่อนรับเคส repatriation (primary condition + comorbidities)
• พยาบาลจำนวนมากทำงานแบบ autonomous & lone practice → ต้องประเมินตัวเองว่ามี competence ในการดูแลหรือไม่
• ในหลายประเทศ พยาบาลไม่มีสิทธิสั่งยา (prescribing) หากไม่ได้รับ training เฉพาะ
• ควรมี Patient Group Direction (PGD) หรือ standing order เพื่อให้ถูกต้องตามกฎหมายในการให้ยา
• หากไม่มี PGD → ยาทั้งหมดต้องถูกสั่ง (prescribed) โดยแพทย์ก่อนขึ้นบิน

**PGD (ข้อกำหนดของ UK) คือ แนวทางให้ยาโดยบุคลากรที่ไม่ใช่แพทย์ภายใต้เกณฑ์/คุณสมบัติกำหนด

---

✅ Key Takeaways

ประเด็น	สิ่งที่ควรตระหนัก
Environment	เครื่องบิน = low humidity, low pressure, limited space, limited O₂
Priority	Safety ของผู้ป่วยและเจ้าหน้าที่มาก่อน medical intervention
Equipment	เตรียมอย่างรอบด้าน (ไม่ใช่แค่ ACLS) เช่น urinal, vomit bag, wound care
Medication	ตรวจสอบ expiry, antidotes, oxygen compatibility, legal prescribing
Legal	ต้องอยู่ภายใต้ขอบเขตวิชาชีพ + มี PGD หรือ medical orders

---

🧍‍♂️ การจัดท่าและการขนย้ายผู้ป่วย (Positioning and Handling of Patient)

การจัดท่าและรูปแบบการขนย้ายมีผลโดยตรงต่อความปลอดภัย ความสะดวก และการดูแลพยาบาลระหว่างการบิน ต้องคำนึงถึงพื้นที่จำกัด ความดันอากาศ และความสามารถในการดูแลตนเองของผู้ป่วย

---

🪑 Seated vs. Stretcher Transport

หัวข้อ	แบบนั่ง (Seated)	แบบนอนเตียงหาม (Stretcher)
เหมาะสำหรับ	ผู้ป่วยที่สามารถนั่งตรงในช่วง taxi–takeoff–landing	Spinal injury, hip fracture (pre-op), hemiparesis, severe trauma
ข้อดี	รักษาศักดิ์ศรี, เคลื่อนไหวง่าย, ใช้ space น้อยกว่า	ลดความเสี่ยงต่อ spinal movement, airway control ง่ายกว่า
ข้อเสีย	เสี่ยงต่อ syncope, orthopnea, DVT	ขาดความเป็นส่วนตัว, ขับถ่ายลำบาก, ต้องใช้ bedpan/urinal
แนวทางปัจจุบัน	Airline ชั้นธุรกิจ/First Class มี flat-bed seats ที่ปรับนอนได้	ใช้เมื่อต้อง immobilize หรือผู้ป่วยไม่สามารถนั่งได้ปลอดภัย

💡 หลักสำคัญ: หากผู้ป่วย “สามารถนั่งช่วง takeoff/landing” → ควรใช้ flat-bed seat แทน stretcher เพื่อคง dignity และลด logistical complexity

---

🛏️ การวางหัวผู้ป่วยบน Stretcher – Head Forward vs Head Backward

• ไม่มี “มาตรฐานตายตัว” เพราะแต่ละสายการบินติดตั้ง stretcher ต่างทิศทาง
• ส่วนใหญ่ต้องวางตามระบบเข็มขัดนิรภัยแบบ 5-point harness
• หลักสำคัญทางสรีรวิทยา:
• Head-forward: ลด motion sickness, เหมาะกับ hypotension
• Head-backward: ลด risk ของ aspiration, เหมาะสำหรับผู้ป่วย airway/respiratory failure
• ต้องคำนึงถึง backrest elevation หากผู้ป่วยต้องนั่งเพื่อหายใจ (orthopnea) เช่น CHF, COPD

---

♿ การใช้ Wheelchair ในสนามบินและการขึ้นเครื่อง (Wheelchair Use)

แม้ผู้ป่วยจะเดินได้บางส่วน (semi-ambulant) แต่การใช้ wheelchair เป็นสิ่ง “ควรทำ” เพื่อลด risk เช่น syncope, hypoxia, exhaustion

เหตุผลสำคัญ:

• ระยะเดินในสนามบินไกลมาก
• ต้องต่อแถว, undergo security screening, เดินขึ้นบันไดเครื่องบิน
• บางสนามบินไม่มี airbridge → ต้องใช้บันไดสูงถึง 3–4 ชั้น

📌 สายการบินแบ่งระดับ Wheelchair เป็น 3 ประเภท (ต้องระบุให้ถูกตั้งแต่ Check-in):

Code	ความหมาย	ความช่วยเหลือที่ให้จากสายการบิน
WCHR	Wheelchair to gate/aircraft stairs; เดินขึ้นบันไดเองได้	รถเข็นจนถึงบันได จากนั้นเดินเอง
WCHS	Wheelchair to aircraft door; เดินเข้า seat เองได้	ใช้ high-lift / aisle chair ขึ้นประตูเครื่อง
WCHC	Complete assist – ต้องนั่ง wheelchair ถึงที่นั่ง	สายการบินต้องช่วย entire boarding, transfer ถึง seat

💥 สำคัญ:
หาก ผิด category → สายการบินอาจไม่เตรียม lift, aisle chair หรือเจ้าหน้าที่ → เสี่ยงต่อ patient fall / hypoxia / delay flight

---

✅ Key Practical Takeaways สำหรับแพทย์/พยาบาล เลือกรูปแบบการนั่ง/นอนตาม mobility + respiratory status + dignity หากผู้ป่วยนอน stretcher → ต้องเตรียมอุปกรณ์ดูแลการขับถ่าย (urinal, bedpan) ในเครื่องบิน commercial ไม่มี privacy curtain → การขับถ่ายบน stretcher กระทบ psychological well-being ระบุ wheelchair category ให้ตรงความสามารถ → WCHR / WCHS / WCHC พิจารณาทิศทางการหันศีรษะ stretcher ตามสภาพ hemodynamic และ airway

---

Respiratory System & Oxygen Delivery

🫁 General Considerations: ภาวะการหายใจและออกซิเจนในการบิน

หลักสำคัญทางสรีรวิทยาการบิน (Aviation Physiology):

• ความดันบรรยากาศใน cabin เทียบเท่าระดับความสูง ~6,000–8,000 ft → FiO₂ ลดลงจาก 21% ที่ sea level → PaO₂ ลดลง 20–30%
• ผู้ป่วยที่ต้องใช้ออกซิเจนบนพื้นดิน → ต้องการความเข้มข้นสูงขึ้นบนเครื่อง
• ผู้ป่วยที่ใช้ออกซิเจนเป็นครั้งคราว → ต้องใช้อย่างต่อเนื่องบนเครื่อง
• ผู้ป่วยที่ไม่ต้องใช้ออกซิเจนบนพื้นดิน → อาจ decompensate ขณะบิน

กลุ่มเสี่ยงต่อ Hypoxia เมื่อนอนราบบน stretcher:

สาเหตุ	ตัวอย่างผู้ป่วย	กลไก
Obesity & diaphragmatic splinting	Obese, post-abdominal surgery	ลด tidal volume
CNS & respiratory muscle weakness	CVA, neuromuscular disease	Hypoventilation
Heart failure	Pulmonary edema, secretion pooling	V/Q mismatch

✅ จุดสำคัญในการวางแผน:

• คำนวณปริมาณ O₂ ที่ต้องใช้ตลอดเส้นทาง → รวม ground & air segment
• ตรวจสอบว่า ground ambulance, remote airfields มี O₂ หรือไม่
• ต้องมี portable O₂ cylinder สำหรับการพาผู้ป่วยเข้าห้องน้ำหรือเคลื่อนย้าย

---

💨 Oxygen Delivery Methods – Nasal Cannula vs Mask

ประเด็น	Nasal Cannula	Oxygen Mask
FiO₂ Estimation	ต่ำกว่า mask, ~24–36%	แม่นยำกว่า ควบคุม FiO₂ ได้ดี
Comfort & Eating	สะดวก, รับประทานอาหาร/ดื่มน้ำได้	อึดอัด, ลดการกิน/ดื่ม
Dryness	Mucosal dryness → ต้อง moist nostrils ทุก 2 ชม.	Dry mouth & nose → ให้จิบน้ำ, mouth care
Pressure Sores	ที่รูจมูก + หลังหู	สันจมูก + หลังศีรษะจากสายรัด
ข้อห้าม	Nasal trauma, nasal blockage, NGT in situ	ผู้ป่วยคลื่นไส้จาก mask, claustrophobia

📊 FiO₂ จาก Nasal Cannula ที่ Sea Level:

Flow (L/min)	FiO₂ (%)
1 L/min	24%
2 L/min	28%
3 L/min	32%
4 L/min	36%

---

🛡️ Nursing Care Tips – การพยาบาลเฉพาะสำหรับ Oxygen Therapy ในการบิน

✅ Nasal Cannula Care:

• วางปลาย cannula ให้เข้าในรูจมูกพอดี
• ยึดด้วยเส้นรัดรอบหูและใต้คาง → ไม่ให้แน่นเกินไป
• ตรวจจุดกดทับบริเวณรูจมูกและหลังหู → เสี่ยง tissue necrosis เร็วมาก
• หมั่น humidify / saline gel ทุก 2 ชั่วโมง

✅ Oxygen Mask Care:

• เลือก mask ที่ fit รูปหน้า → ลด air leak
• รัดสาย mask ไม่ให้ทับบริเวณหู (เปลี่ยนเป็นตำแหน่งด้านหลังศีรษะ)
• ให้จิบน้ำบ่อย (ใน flight ไม่มี humidifier)
• ทาครีมชุ่มชื้นรอบ nares / ดูแลริมฝีปาก
• ให้ mouth care ทุก 2–3 ชั่วโมง
• สังเกต pressure sores ที่ดั้งจมูกและ occiput

---

✈️ Key Takeaways สำหรับแพทย์/พยาบาลใน Aeromedical Transfer ✔ วางแผน O₂ supply ตลอดเส้นทาง (ground + air + transit) ✔ ผู้ป่วยที่นอนราบมี risk hypoventilation → พิจารณายกหัวเตียง, semi-Fowler ✔ ใช้ pulse oximeter monitor แบบ continuous ทุก flight segment ✔ หากต้องย้ายผู้ป่วยไปห้องน้ำ → ต้องมี portable oxygen ✔ เตรียม extra masks, cannula, connectors (systems อาจต่างกัน EU vs USA)

---

Cardiovascular System & Thromboembolic Prevention

❤️ Cardiovascular Considerations in Flight

การเคลื่อนย้ายผู้ป่วยโรคหัวใจบนเครื่องบินต้องคำนึงถึงผลของ hypobaric hypoxia, anxiety, dehydration และการ immobilization ซึ่งอาจกระตุ้นให้เกิด ischemia, arrhythmia, heart failure หรือ thromboembolism ได้ จำเป็นต้องมีการป้องกันภาวะแทรกซ้อนอย่างรัดกุม

---

🩸 Thromboembolic Precautions (DVT & PE Prevention)

ปัจจัยเสี่ยงหลักในการบินทางการแพทย์:

• นอนหรือเคลื่อนไหวน้อยหลายวันก่อนบิน (prolonged hospitalization)
• Dehydration จาก cabin environment (humidity ต่ำ)
• Immobilization ระหว่าง transport → venous stasis

แนวทางป้องกัน:
✔ Anticoagulant prophylaxis: SC heparin / LMWH มักให้ไว้ตั้งแต่โรงพยาบาลต้นทาง
✔ Anti-embolic stockings (TED):

• ควรใส่ในผู้ป่วยส่วนใหญ่หากไม่มีข้อห้าม เช่น PVD, venous ulcer, cellulitis
• ใช้แบบ knee-length เนื่องจากสวมง่ายกว่า, สบายกว่า, และเหมาะในพื้นที่แคบของเครื่องบิน (ไม่มีหลักฐานชัดว่า thigh-length เหนือกว่า)

การดูแลขณะใส่ถุงรัด (Stocking Care):

ข้อควรระวัง	รายละเอียด
ไม่ให้เกิดรอยพับ/ม้วน	หาก stocking ม้วนลง → compress เส้นเลือด → tourniquet effect
ตรวจ heel & ankle	จุดเสี่ยง pressure sore ต้อง off-load ทุก 2 ชั่วโมง
ถอดทุก 12 ชั่วโมง	ทำความสะอาดผิวหนัง, เช็ดแห้ง, สวมใหม่

---

🧳Exercise Tolerance & Wheelchair Use in Cardiac Patients

• สนามบินมีระยะทางเดินยาว → เพิ่ม myocardial oxygen demand
• ผู้ป่วย CAD, HF, arrhythmia → ควร ใช้ wheelchair เพื่อหลีกเลี่ยง exertion-induced ischemia
• หากมี new-onset chest pain ก่อนขึ้นเครื่อง → ห้ามบิน จนหาสาเหตุแน่ชัด
• การให้ผู้ป่วยยอมรับ wheelchair: ต้องอธิบายเพื่อลดความรู้สึก “ไม่จำเป็น”

---

🛋️ Seating, Stress Reduction & Psychological Care

หลักการสำคัญ: “ลดความเครียด → ลด sympathetic surge → ลด cardiac workload”

ประเด็น	แนวทางปฏิบัติ
ที่นั่ง (Seating)	เลือก business/first class หากทำได้ → มีพื้นที่, ลดความอัดอั้น, เสริม dignity
ผู้ดูแลควรนั่งใกล้ชิด	เพื่อ monitor, ทำ intervention ได้ทันที
ให้ครอบครัวนั่งใกล้ถ้าเป็นไปได้	ลด separation anxiety (แม้ประกันอาจไม่สนับสนุนค่าใช้จ่ายนี้)
ลด triggers ของ stress	อธิบายขั้นตอนล่วงหน้า, ตอบคำถาม, หลีกเลี่ยงศัพท์แพทย์ยาก ๆ
Encourage early symptom report	ให้ผู้ป่วยบอกทันทีหากเริ่มแน่นหน้าอก ไม่รอจน severe angina / MI

---

✅ Key Takeaways สำหรับแพทย์ / พยาบาล ✔ ให้ DVT prophylaxis → anticoagulants + anti-embolism stockings ✔ ถอด stockings ทุก 12 ชม. + ตรวจผิวหนังรอบข้อเท้า/ส้นเท้า ✔ cardiac patients ควรหลีกเลี่ยงการเดินในสนามบิน → ใช้ wheelchair ✔ new-onset angina = contraindication to flight ✔ ลด stress, เพิ่มความสบาย → ส่งผลดีต่อ hemodynamics & ลด catecholamines ✔ encourage open communication: “เจ็บหน้าอกนิดเดียวต้องบอกทันที”

---

Neurological Impairment
🧠 ภาวะทางระบบประสาทที่ควรคำนึงถึง

แม้เหตุผลของการเคลื่อนย้ายผู้ป่วยอาจไม่ได้เกี่ยวข้องกับระบบประสาทโดยตรง แต่ผู้ป่วยอาจมีโรคประจำตัว เช่น

• ประวัติ CVA → hemiplegia, sensory loss, neglect
• Dementia, delirium หรือ confusional states
• Parkinson’s disease, neuromuscular disorders

---

👁 Visual Impairment (การมองเห็นบกพร่อง)

ปัญหา: สภาพแวดล้อมบนเครื่องบินไม่คุ้นเคย + พื้นที่จำกัด + เสียงดัง → เพิ่มความวิตกกังวล

แนวทางดูแล:
✔ ประเมินระดับการมองเห็นและวิธีที่ผู้ป่วยใช้ในการปรับตัวในชีวิตประจำวัน
✔ ให้การอธิบายล่วงหน้า ก่อนสัมผัสหรือทำหัตถการทุกครั้ง เช่น ก่อนฉีดยา, วัดความดัน
✔ ช่วยนำทางไปห้องน้ำ, ช่วยจัดอาหาร, บอกตำแหน่งอุปกรณ์
✔ ใช้เสียงพูดชัดเจน อธิบายสภาพแวดล้อมรอบตัวเพื่อลด anxiety

---

👂 Auditory Impairment (การได้ยินบกพร่อง)

ความท้าทายบนเครื่องบิน: เสียงเครื่องยนต์, ความดันอากาศ, และ headsets ทำให้สื่อสารยากขึ้น

แนวทางดูแล:
✔ ประเมินวิธีสื่อสารของผู้ป่วย: อ่านปาก (lip-reading), ใช้ hearing aid, หรือภาษามือ
✔ ตกลงระบบสื่อสารก่อนขึ้นบิน เช่น แตะไหล่ก่อนพูด, ใช้เขียนข้อความ
✔ อย่าบังริมฝีปากขณะพูดโดยเฉพาะเมื่อใส่ headset
✔ หากผู้ป่วยใส่ hearing aid → เครื่องบิน/เฮลิคอปเตอร์มีเสียงดังมาก → ควรลดเสียงหรือถอดออกถ้าทำให้ไม่สบาย

---

🦵 Motor & Sensory Deficits (จาก CVA เป็นต้น)

Motor loss & Neglect (เช่น neglect ด้านซ้าย):

ประเด็น	แนวทางปฏิบัติ
ไม่รับรู้ด้านที่เป็นอัมพาต	ผู้ดูแลควรเข้าหาจากด้านที่ผู้ป่วยรับรู้ได้ (unaffected side)
ท่านั่ง/วางเตียง	จัดให้เจ้าหน้าที่หรือญาตินั่งด้านที่ผู้ป่วยมองเห็นและรับรู้ได้
Sensory loss	ป้องกัน pressure sore โดย padding และ reposition ทุก 2 ชั่วโมง
ข้อติด (contracture)	Passive ROM ทุก 2 ชั่วโมง หากไม่มีข้อห้าม

---

🧩 Confusional States / Delirium / Psychiatric Risks

หลักคิดสำคัญ: ความปลอดภัยของผู้ป่วย + ผู้โดยสาร + เครื่องบิน ต้องมาก่อน

แนวทางประเมินและจัดการ:
✔ พิจารณา “ควรบินหรือไม่บิน” ในผู้ป่วยที่มี agitation, delirium, aggression
✔ Confirm ว่า escort มีทักษะดูแล acute behavioral disturbance
✔ ใช้ญาติ/คนที่ผู้ป่วยคุ้นเคยเพื่อลด agitation
✔ ให้เวลาให้ผู้ป่วยทำความคุ้นเคยกับ escort ก่อนขึ้นเครื่อง
✔ จัดเตรียมยา sedation / antipsychotics → ภายใต้แนวทางความปลอดภัย (oxygen, airway ready)
✔ หาก psychiatric illness รุนแรง → ควรมี psychiatric nurse หรือ psychiatrist มาด้วย

---

✅ Key Points สรุปสั้นสำหรับ Clinical Application

ประเด็น	การปฏิบัติที่แนะนำ
Visual impairment	อธิบายก่อนสัมผัส, ช่วยนำทาง, ลด anxiety
Hearing impairment	ให้เห็นปากผู้พูด, ลดเสียง, ใช้การสัมผัสเพื่อดึงความสนใจ
Hemiplegia/Neglect	เข้าหาจากด้านปกติ, ป้องกัน pressure sores และ contracture
Sensory loss	Padding, repositioning, passive ROM ทุก 2 ชม.
Confusion/Delirium	ประเมินความเสี่ยงต่อ safety, ใช้ญาติ, มีแผนจัดการ agitation

---

Musculoskeletal System, Mobility & Patient Handling

✈️ หลักพื้นฐานในการเคลื่อนย้ายผู้ป่วย (Principles of Mobility & Handling)

การเลือกวิธีเคลื่อนย้ายต้องพิจารณาจาก:
✔ สภาพผู้ป่วย (เช่น spinal injury, hip fracture, pain, neurological deficit)
✔ ระยะเวลาและระยะทางการเดินทาง (short haul vs long haul)
✔ วิธีการขนส่ง (fixed-wing aircraft, helicopter, road ambulance, commercial flight)
✔ Ability to sit upright for take-off and landing → หากสามารถ → อาจไม่จำเป็นต้องใช้ stretcher แต่ใช้ business class flat-bed seat แทน เพื่อคง dignity และลด complication

การวางแผนต้องคิด “door-to-door” ไม่ใช่เฉพาะ “in-flight”:

• การย้ายจากรถพยาบาล → เครื่องบิน
• มีลิฟต์หรือไม่, ต้องขึ้นบันไดหรือไม่
• การเข้าออกประตูเครื่องบิน (บางเครื่องมีมุมแคบมาก ไม่สามารถหมุน stretcher เข้าได้)
• Scoop stretcher หรือ wheelchair อาจจำเป็นในบางช่วง แต่ ห้ามใช้ในผู้ป่วยที่มี unstable spine / pelvic fracture

---

🛏 Role of Vacuum Mattress & Immobilization

• Vacuum mattress → ช่วย immobilize และรองรับสรีระผู้ป่วยได้ดี (cocoon effect)
• แต่ ระหว่างไต่ระดับ (ascent) ความดันอากาศลด → อากาศในเบาะขยาย → ต้องดูดอากาศออกเพิ่มเพื่อให้คงรูปร่างและไม่กดทับ
• Vacuum mattress = support device only, ไม่ควรใช้ยกผู้ป่วยโดยตรง ต้องมี scoop stretcher รองไว้เสมอ

---

💢 ภาวะแทรกซ้อนจากการขาดการเคลื่อนไหว (Typical Complications & Prevention)

ภาวะแทรกซ้อน	การป้องกัน / การพยาบาลสำคัญ
Pressure sores	• เปลี่ยนท่าทุก 2 ชม. (แม้อยู่บนเครื่อง) • ใช้ pressure-relief mattress, vacuum mattress • ห้ามวางสาย O2, monitor, syringe pump บนตัวผู้ป่วย • คลายสายรัดหลัง take-off แต่ให้พร้อมล็อกทันทีเมื่อมี turbulence
Chest infection / Atelectasis	• ยกหัวเตียง (semi-Fowler), encourage deep breathing & coughing • ใช้ backrest, หมอน หรือ rolled blanket รองหลัง • หากเสมหะเหนียว → พิจารณา nebulizer แบบ battery-operated (ไม่ใช้ O2-driven เพราะสิ้นเปลืองออกซิเจนมาก)
UTI	• กระตุ้นดื่มน้ำ 2–3 L/วัน (ถ้าไม่ contraindicated) • ติดตามสี/ตะกอนในปัสสาวะ • หาก catheter partially blocked → พิจารณา bladder washout (irrigation)
Contractures / Joint stiffness / Muscle wasting	• ส่งเสริม Active ROM ทุก 2 ชม. • หากผู้ป่วยทำเองไม่ได้ → ทำ Passive ROM ให้ • ยึดแนวป้องกันข้อผิดรูป (functional alignment)

---

🦴 Key Concepts สำหรับระบบ Musculoskeletal ใน Aeromedical Care

• ทุก movement ต้องคำนึงถึง spinal alignment, pain control, และ safety ของ crew
• ใช้ ‘least handling principle’ → ลดการเคลื่อนผู้ป่วยโดยไม่จำเป็น
• หากผู้ป่วยใส่ plaster cast → ระวัง gas expansion at altitude → swelling → compartment syndrome
• ใน long-haul flights → immobility + dehydration = risk for DVT & PE → ต้องดูแลร่วมกับ thromboprophylaxis

---

✅ Key Takeaways สรุปสุดท้าย ✔ ใช้ flat-bed business class seat แทน stretcher ถ้าแพทย์เห็นว่าปลอดภัย ✔ คิดเส้นทางทั้งหมดตั้งแต่เตียงโรงพยาบาล → รถ → เครื่องบิน → สนามบินปลายทาง ✔ Pressure sore prevention = “position change q2h + wrinkle-free sheets + offload pressure points” ✔ Vacuum mattress ต้องตรวจซ้ำเมื่อเครื่องไต่ระดับ ✔ เน้น lung expansion, hydration, ROM exercises เพื่อป้องกัน chest infection & muscle wasting ✔ ระมัดระวังอย่างยิ่งในผู้ป่วย spine, hip fracture, pelvic trauma

---

Elimination Care

🚻 หลักทั่วไปในการดูแลระบบขับถ่าย (General Considerations)

• Cabin aircraft = พื้นที่จำกัด + ขยับตัวลำบาก + ห้องน้ำไม่พร้อมเสมอ
• ต้อง ประเมินระบบทางเดินอาหารและระบบขับถ่ายก่อนเดินทาง: constipation, diarrhea, incontinence, urinary retention
• กระตุ้นให้ใช้ห้องน้ำก่อนขึ้นเครื่องเสมอ
• หาก มี ongoing diarrhea หรือ fecal incontinence → ควรเลี่ยง commercial flight
• ควรสนับสนุนให้ผู้ป่วยดื่มน้ำเพียงพอ → เนื่องจาก cabin air ทำให้ dehydration มากขึ้น แต่ผู้ป่วยมักงดน้ำเพราะไม่อยากปัสสาวะ

---

🛏 การขับถ่ายในผู้ป่วยนอนเปล (Stretcher Patients)

ปัญหา: ขาดความเป็นส่วนตัว → anxiety, embarrassment → งดน้ำ, งดอาหาร

แนวทางการดูแล:
✔ เตรียมอุปกรณ์ให้ครบ: bedpan, urinal (ชาย/หญิง), incontinence pad, ถุงซับของเสีย
✔ รอง bedpan ด้วย ถุงพลาสติกไม่มีรู → ป้องกันการล้น, ลดกลิ่น, ง่ายต่อการทิ้ง (ไม่มี bedpan washer บนเครื่องบิน)
✔ ใช้ incontinence pad แบบมีเหตุผล — แม้เพิ่ม risk pressure sore แต่ช่วยควบคุม hygiene ในกรณีที่ควบคุมไม่ได้
✔ หลังขับถ่าย: ทำความสะอาด perineal area, เปลี่ยนผ้า, ให้ล้างมือหรือ wet wipes
✔ สนับสนุน hydration แม้ผู้ป่วยจะกังวลเรื่องปัสสาวะ

Catheterization Decision:

• พิจารณาใส่ Foley catheter กรณีบินไกล + incontinence + mobility restriction
• ต้องทำ risk–benefit analysis และขอ informed consent

---

🧍‍♀️ การขับถ่ายในผู้ป่วยนั่งได้ (Ambulant & Semi-Ambulant Patients)

ประเด็น	การจัดการที่เหมาะสม
ผู้ป่วย WCHC (นั่งไม่ได้เอง)	ใช้ aisle chair → พาไปห้องน้ำ
ผู้ป่วยใช้ O₂	ต้องขอ portable O₂ tank จาก airline → เพราะเดิน + anxiety → เพิ่ม oxygen demand
การใช้ urinal บนที่นั่ง	ต้องมี privacy และต้องคำนึงถึงผู้โดยสารคนอื่น (public area)
ผู้ป่วยหญิง	Female urinal ใช้บนที่นั่งได้ยากและขาดความเป็นส่วนตัว
Cabin crew	ควรขอความช่วยเหลือ → จัดห้องน้ำให้ว่าง, ลดการรอคิว

---

🩹 Stoma Care (Colostomy / Ileostomy / Urostomy)

สภาพความดันต่ำ + Boyle’s Law → ก๊าซใน stoma bag ขยายตัว
✅ แนวทางดูแล:

• ใช้ filtered stoma bags เพื่อลด risk ของการพอง/แตกของถุง
• ควรถ่ายของเสียออกจากถุง ก่อนขึ้นเครื่อง
• พก stoma bag สำรองจำนวนเพียงพอ
• Urostomy: ไม่มีแก๊ส → ไม่ต้องใช้ filter เว้นแต่มี fistula ระหว่างลำไส้–ทางเดินปัสสาวะ

---

✅ Key Takeaways – สรุปสำหรับทีมแพทย์/พยาบาล

หัวข้อ	ข้อควรปฏิบัติสำคัญ
ก่อนบิน	ให้ผู้ป่วยเข้าห้องน้ำ / ประเมิน GI & urinary system
อุปกรณ์	Bedpan, urinal, pads, gloves, cleaning wipes พร้อมเสมอ
Privacy & Dignity	ปกปิดให้มากที่สุด, ลด embarrassment, พูดคุยให้กำลังใจ
Foley catheter	พิจารณาเฉพาะรายที่เหมาะสม → คำนึง risk–benefit
Hydration	กระตุ้นให้ดื่มน้ำ (2–3 L/day ถ้าไม่มีข้อห้าม)
Stoma	ใช้ filtered bag, เทก่อนบิน, พกถุงสำรอง

---

Emotional Support

💬 Emotional Support (การสนับสนุนด้านอารมณ์และจิตใจ)

เหตุผลสำคัญ:

• ผู้ป่วยส่วนใหญ่ไม่เคยผ่านประสบการณ์การเคลื่อนย้ายทางอากาศมาก่อน → รู้สึกกังวล, กลัว, ไม่มั่นใจ
• สภาพแวดล้อมแปลกใหม่, ภาษา/วัฒนธรรมต่างประเทศ, ไม่มีครอบครัว → เพิ่ม stress, loss of control

แนวทางการดูแลจิตใจผู้ป่วย:
✔ อธิบายขั้นตอนที่จะเกิดขึ้นล่วงหน้า → ลดความกลัวสิ่งไม่รู้ (fear of unknown)
✔ ให้ผู้ป่วยรู้สึกว่า “มีส่วนร่วม” และสามารถให้ความยินยอมโดยรู้จริง (informed consent & involvement)
✔ ใช้เวลาสร้างความไว้วางใจ (rapport) – สำคัญมากเพราะมักพบผู้ป่วยครั้งแรกก่อนบินไม่นาน
✔ หากผู้ป่วยเคยรักษาในประเทศภาษาที่ไม่เข้าใจ → ใช้โอกาสนี้ทบทวน, อธิบาย, สร้างความเชื่อมั่นใหม่
✔ หลีกเลี่ยงการวิจารณ์ระบบสุขภาพเดิมที่ผู้ป่วยได้รับ แม้ดูด้อยคุณภาพ → เพื่อไม่ให้เกิดความรู้สึกถูกทอดทิ้งหรือหวาดกลัว
✔ ปรับระดับข้อมูลที่ให้:

• มากเกินไป → overload & ไม่จำ
• น้อยเกินไป → anxiety & mistrust
  → ต้องประเมินรายบุคคล

---

🛡 Privacy & Confidentiality (ความเป็นส่วนตัวและการรักษาความลับ)

Privacy บนเครื่องบิน (โดยเฉพาะ stretcher patients):

• ผู้โดยสารมักหันมามอง → ผู้ป่วยอาจอาย อึดอัด
• แนวทาง: ใช้ผ้าห่ม, แผงกั้น, หรือผ้าม่าน (privacy screens)
• อธิบายให้ผู้ป่วยและญาติทราบล่วงหน้า เพื่อลดความกังวล

Confidentiality:

• ห้ามเปิดเผยข้อมูลสุขภาพต่อผู้โดยสาร, ลูกเรือ, เจ้าหน้าที่สนามบิน หรือบริษัทประกัน เกินความจำเป็นทางวิชาชีพ
• หากมีเพื่อนเดินทางแต่ไม่ใช่ญาติใกล้ชิด → ต้องขออนุญาตก่อนเปิดเผยข้อมูล
• เลือกใช้คำอธิบายที่เข้าใจง่ายแต่ไม่ดูถูก เช่น:
• ✅ “เส้นเลือดที่ไปเลี้ยงหัวใจบางส่วนถูกปิดกั้น” + ภาพประกอบ
• ❌ “คุณมี ischemic changes ใน ECG”

---

🎯 Key Takeaways สรุปท้ายบทสำหรับแพทย์/พยาบาล ✔ ผู้ป่วยจะร่วมมือดีขึ้นถ้า “รู้ – เข้าใจ – เชื่อใจ” ✔ ใช้การสื่อสาร (communication) เป็นเครื่องมือหลักในการลด anxiety ✔ รักษา dignity และ privacy แม้อยู่ใน public environment เช่น commercial flight ✔ Emotional care = vital sign ที่ 6 ใน aeromedical transport ✔ ความสำเร็จของการส่งกลับทางอากาศ (repatriation) ไม่ใช่แค่ “ถึงจุดหมายปลอดภัย” แต่ต้อง “ถึงอย่างมีศักดิ์ศรี ความสบาย และไว้ใจทีมดูแล”

---

✅ Conclusion

หัวใจของการดูแลผู้ป่วยบนเครื่องบิน:

ด้าน	หลักสำคัญ
Holistic Care	ไม่ใช่แค่รักษาโรคหลัก แต่ดูแลทั้งร่างกาย-จิตใจ-สังคม (physical, emotional, dignity)
Anticipation	“คาดการณ์ก่อนเกิด” ดีกว่า “แก้ปัญหาเมื่อเกิด” – เช่น O₂, elimination, pressure sore, anxiety
Environment Adaptation	Air cabin = พื้นที่จำกัด, O₂ ต่ำ, เสียงดัง, no humidity → ต้องดัดแปลงรูปแบบการพยาบาล
Role Flexibility	แม้ไม่มีพยาบาลบนเครื่อง → ความต้องการการพยาบาลยังคงอยู่ ต้องมีใครดูแลแทนได้
Professionalism	รักษาความลับ, ไม่วิจารณ์การรักษาก่อนหน้า, สื่อสารอย่างมืออาชีพ

---