วิตามิน การตรวจ การเสริม
และบทบาทในการป้องกันโรคเรื้อรัง
1) ภาพรวมเร็ว
- วิตามินเป็น essential micronutrients ส่วนใหญ่ร่างกายสังเคราะห์เองไม่ได้
(ยกเว้น pre-vitamin D3 จากแสง UV; K2 และ B12 สังเคราะห์โดยจุลชีพลำไส้ใหญ่) → ต้องได้จากอาหาร
- ความต้องการเพิ่ม: ตั้งครรภ์/ให้นม,
ดื่มแอลกอฮอล์เรื้อรัง, ยาบางชนิด
- หลักฐาน RCT ส่วนใหญ่ ไม่สนับสนุน การเสริมวิตามินเพื่อป้องกันโรคเรื้อรัง
และบางชนิดอาจเป็นโทษ
- ใช้กรอบ DRI: RDA (Recommended Dietary Allowance), AI
(Adequate Intake), EAR (Estimate averrge requirement), UL (Tolerable upper
intake level); ในเวชปฏิบัติอิง RDA และระวังไม่เกิน UL
2) ใครเสี่ยงขาดวิตามิน
ผู้สูงอายุ, ผู้ทานมังสวิรัติ/วีแกน,
ผู้อพยพ/ยากจน, alcohol use disorder, malabsorption/หลัง bariatric surgery, ขาดแดด, CKD รับ hemodialysis/TPN, inborn errors of metabolism
3) การตรวจเลือด: ตรวจเมื่อมีข้อบ่งชี้
- ไม่ตรวจคัดกรองเป็นกิจวัตร ในคนสุขภาพดี
เพราะ:
- ค่าอ้างอิง optimal serum level หลายชนิดยังไม่ชัด
- หลักฐานไม่ยืนยันว่าพบ “ค่าต่ำ” แล้วเสริมจะลดโรคเรื้อรัง
- ค่าที่ต่ำอาจสะท้อนโรคร่วม ไม่ใช่ขาดจริง
- ควรตรวจ เมื่อมีบริบท/โรคที่เกี่ยวข้อง
เช่น
- 25(OH)D
ใน osteoporosis/ล้มบ่อย
- Vitamin
B12 ใน cognitive decline ไม่ทราบสาเหตุ,
ใช้ metformin, ผู้สูงอายุ/วีแกน
- การตรวจ genetic polymorphism (เช่น folate/Vit
D pathway) ยังไม่แนะนำ เป็นกิจวัตร
4) วิตามินสำคัญทีละตัว
Vitamin D
- บทบาทที่มีหลักฐาน: สุขภาพกระดูก, ลดหกล้มในบางกลุ่ม, อาจช่วยป้องกันเบาหวานชนิดที่
2 ใน prediabetes
- นอกระบบกระดูก (มะเร็ง/หัวใจ/ภูมิคุ้มกัน/สมอง/อัตราตาย):
RCT ไม่พบประโยชน์ชัด
- ผู้ใหญ่แนะนำ vitamin D3 > D2 600-800 IU/d ถ้าเสี่ยงขาดให้ตรวจ
25(OH)D ถ้า 12-19 ng/mL ให้ 800-1000
IU/d แล้วตรวจซ้ำที่ 3-4 เดือน ถ้า <
12 ng/mL ให้ 25,000-50,000 IU/wk x 6-8 wk then 800
IU/d
- ถ้า < 15 ควรตรวจหา secondary cause
(Ca, PO4, ALP, PTH, BUN, Cr, tissue transglutaminase Ab)
- หลีกเลี่ยงขนาดเกิน UL (บางราย hypercalcemia
ที่ ~4,000 IU/d)
- กิน Calcium ให้ได้
1000 mg/d (อายุ 19-70 ปี) หรือ 1200
mg/d (ผู้หญิง > 51 ปี, ผู้ชาย > 71 ปี)
Antioxidants (A, C, E รวมถึง carotenoids)
- อาหารที่อุดมด้วยผักผลไม้ สัมพันธ์ กับความเสี่ยงโรคต่ำลง แต่
อาหารเสริม antioxidant ไม่ลด
CVD/มะเร็ง (USPSTF ไม่แนะนำ; ห้ามเบต้าแคโรทีน/วิตามิน E เพื่อป้องกัน CVD/มะเร็ง)
Vitamin A / Carotenoids
- ไม่แนะนำเสริมเป็นกิจวัตร ในประเทศที่อาหารเพียงพอ
- อันตราย:
- เบต้าแคโรทีนเพิ่ม มะเร็งปอด ในผู้สูบบุหรี่/สัมผัสแร่ใยหิน
- เรตินอลสูงสัมพันธ์ กระดูกพรุน/กระดูกหัก
- ห้าม เรตินอล >10,000 IU/d ช่วงไตรมาสแรก → พิการแต่กำเนิด
- ไม่ช่วยป้องกัน cataract/AMD
Vitamin C
- ไม่ลด CVD/มะเร็ง; ไม่ลดอุบัติการณ์หวัด
(อาจลด ระยะเวลา เล็กน้อย)
- เสี่ยง นิ่วไต (เพิ่ม oxalate) เมื่อขนาดสูง
- ไม่ช่วยป้องกัน cataract/AMD
Vitamin E
- ไม่ลด CVD/มะเร็ง/ภาวะติดเชื้อ/สมองเสื่อมโดยรวม
- ขนาดสูง > 400 IU/d อาจเพิ่ม all-cause
mortality และ hemorrhagic stroke; รายงานเพิ่มมะเร็งต่อมลูกหมาก (SELECT)
- ระวังร่วมกับ ยาต้านการแข็งตัว/เกล็ดเลือด
กลุ่มวิตามินบี (B-complex)
- Homocysteine↓ ด้วย folate/B6/B12
แต่ ไม่ลด CVD outcomes
- Dementia:
หลักฐานปะปน ไม่ชัด
- B2:
ไม่ต้องเสริมในคนทั่วไป; อาจใช้ riboflavin
400 mg/d เพื่อลดความถี่และความรุนแรงของไมเกรนในบางราย
(attack 2-6 ครั้ง/เดือน)
- B6:
ความสัมพันธ์กับมะเร็งเชิงระบาดวิทยา แต่ RCT ไม่ยืนยันประโยชน์
- Folate
(B9)
- ข้อบ่งชี้ชัด: ป้องกัน neural
tube defect → หญิงวัยเจริญพันธุ์ folic
caid 400 mcg/d (ขนาดสูงขึ้นในกลุ่มเสี่ยง)
- CVD/มะเร็ง: RCT ไม่ยืนยัน; ขนาดเกิน (≈2× RDA) อาจเกิด
neuropathy ในผู้มี polymorphism บางชนิด
- B12
(โคบาลามิน)
- เสี่ยงขาด: ผู้สูงอายุ (hypochlorhydria), metformin,
วีแกน, pernicious anemia, malabsorption
- พิจารณาตรวจและ/หรือ เสริม ในกลุ่มเสี่ยง (350-1000
mcg/d); อาหาร/ผลิตภัณฑ์ fortified เหมาะในผู้สูงอายุ
5) Multivitamin (MV)
- ในคนสุขภาพดีที่รับประทานอาหารเพียงพอ: ไม่แนะนำเพื่อป้องกันโรคเรื้อรัง
(หลักฐานไม่พอ/ไม่สม่ำเสมอ; ไม่ลดอัตราตาย)
- พิจารณาได้ ในกลุ่มเสี่ยงขาด
(อาหารด้อยคุณภาพ, วีแกน/มังสวิรัติ,
malabsorption, alcohol use disorder, หลัง bariatric,
dialysis/TPN ฯลฯ) โดยเลือกสูตรใกล้ RDA และไม่เกิน UL
- ความปลอดภัย: เสี่ยงเฉพาะบางส่วนผสม (A
→ กระดูกหัก/พิการแต่กำเนิด,
E → hemorrhagic
stroke, C±Ca → นิ่วไต); ผลิตภัณฑ์ OTC อาจมี
B12 สูงเกินจำเป็น
6) พิษจากขนาดสูง (Toxicity pearls)
- น้ำละลายได้ (C, B-group): ทนได้มากกว่า
แต่ C ขนาดสูงมาก → นิ่วไต
- ละลายในไขมัน (A, D, E, K): สะสมและ พิษง่ายกว่า
- A: พิษตับ/กระดูก, ห้ามในครรภ์
> 10,000 IU/d
- D: บางราย hypercalcemia ที่ ~4,000 IU/d
- E: >
400 IU/d อาจเพิ่ม all-cause mortality/hemorrhagic
stroke
- เบต้าแคโรทีน: เพิ่มมะเร็งปอดในผู้เสี่ยง
7) อาหารเฉพาะทาง/ข้อแนะนำเชิงปฏิบัติ
- วีแกน: แนะนำ B12 2.4 mcg/d;
พิจารณา Vit D
- มังสวิรัติ (lacto/lacto-ovo): พิจารณา B12
เพิ่ม
- ผู้ที่จำกัดอาหารหลายหมวดหมู่: พิจารณา MV ใกล้
RDA หรือ ตรวจเฉพาะเจาะจง (เช่น 25(OH)D)
|
Quick guide ในคลินิก Do
Don’t
|
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น