Urinary catheters problems
ประเด็นสำคัญ
- ตัวแปรลดภาวะแทรกซ้อนที่สำคัญที่สุด: ใส่เฉพาะเมื่อมีข้อบ่งชี้
และประเมินความจำเป็นทุกวัน
- เลือกชนิดสายสวนตาม ข้อบ่งชี้ + ระยะเวลาที่คาดว่าจะใช้;
หลีกเลี่ยงสายสวนค้างท่อระยะยาวถ้าไม่จำเป็น
- เป้าหมายการดูแล: ลด CAUTI, ลดบาดเจ็บท่อปัสสาวะ,
ลดการติดเชื้อดื้อยา, รักษาความสบายผู้ป่วย
ข้อบ่งชี้หลัก
- ภาวะคั่งปัสสาวะ/อุดกั้นทางเดินปัสสาวะ
- เก็บปัสสาวะเพื่อ เฝ้าระวัง I/O รายชั่วโมง/รายวัน ในผู้ป่วยวิกฤต หรือระหว่าง/หลังผ่าตัดที่เหมาะสม
- ผ่าตัดระบบทางเดินปัสสาวะ/สูติ-นรีเวช/ลำไส้ใหญ่
และหลังผ่าตัดที่ต้องเฝ้าระวังการขยายตัวกระเพาะปัสสาวะ
- ล้างลิ่มเลือดในภาวะปัสสาวะเป็นเลือด, ให้ยาในกระเพาะปัสสาวะ
- ความปลอดภัย/ความสบาย/การกลั้นไม่ได้ หลังล้มเหลวการรักษาอนุรักษ์
(เช่น ผู้ป่วยเคลื่อนไหวไม่ได้, neurogenic bladder, ดูแลระยะท้าย)
- แผลกดทับบริเวณก้นกบ/ฝีเย็บในผู้กลั้นไม่ได้ (เพื่อการหายของแผล)
สิ่งที่ “ไม่ควรใช้”
- กลั้นปัสสาวะไม่ได้เรื้อรังโดยไม่มีข้อบ่งชี้อื่น → ใช้มาตรการอื่นก่อน
- ใส่เพื่อความสะดวกของบุคลากร/ลดเวลาพาเข้าห้องน้ำ
- ใส่เพื่อเก็บปัสสาวะตรวจในผู้ที่ ถ่ายเองได้ หรือเก็บเองได้
- วัดปัสสาวะค้างกระเพาะด้วยสายสวน → ใช้ bladder
scan ก่อน
เลือกชนิดสายสวน (แนวคิดเร็ว)
- ระยะสั้น (≤3 สัปดาห์):
urethral Foley มาตรฐาน
- ต้องใช้เรื้อรัง และไม่มีการคั่งปัสสาวะ: external
catheter (ชาย: condom; หญิง: female
external urinary devices) > urethral
- ต้องระบายกระเพาะเป็นประจำ/neurogenic bladder: clean intermittent catheterization (CIC) >
indwelling
- ต้องใช้ระยะยาวแต่ต้องการหลีกเลี่ยงบาดเจ็บท่อปัสสาวะ/ต้องทดลองถ่ายปัสสาวะเอง: suprapubic catheter
หากใช้ >5 วัน: CIC
หรือ suprapubic ลด UTI มากกว่า indwelling urethral
External catheters
- ชาย: condom (เลือกขนาด/กาวในตัว, หลีกเลี่ยงรัดแน่น → แผล/เนื้อตาย, สวมถุงมือ, ทำความสะอาดก่อนใส่)
- หญิง: อุปกรณ์ภายนอกวางชิดท่อปัสสาวะ +
ดูดแรงต่ำต่อเนื่อง → ลดการใช้ Foley/CAUTI ได้เมื่อมีโปรโตคอลชัดเจน;
ต้องเฝ้าระวังผิวหนัง/เชื้อราและการ “ผูกมัดเตียง”
Internal catheters
- Urethral
- Indwelling
Foley: ระยะสั้น/เฉพาะข้อบ่งชี้, ใส่แบบปลอดเชื้อ
- Intermittent
(CIC): ระยะสั้น/ยาวใน neurogenic bladder; เทคนิค clean เพียงพอ
- Suprapubic:
ใส่โดยศัลยฯ/รังสีร่วมรักษา; ลดบาดเจ็บท่อปัสสาวะ,
สะดวกเรื่องเพศ/ทดลองปัสสาวะเอง; ให้ท่อแรกอยู่
4–6 สัปดาห์ ให้ทางเดินติดก่อนเปลี่ยน
ข้อห้าม/ระวัง
- ห้ามเด็ดขาด: สงสัยบาดเจ็บท่อปัสสาวะจากอุบัติเหตุเชิงกราน
(เลือดที่ meatus/ปัสสาวะเป็นเลือดมาก) → RUG
(retrograde uretherogram) ก่อน
- ระวัง: ท่อปัสสาวะตีบ, ผ่าตัด urology ล่าสุด, artificial
sphincter (ต้องปิดก่อนและจำกัดเวลาใส่)
เทคนิค CIC (ย่อ)
- ใช้สายตรงไม่มีบอลลูน (hydrophilic ลด UTI
เล็กน้อย/ราคาแพงกว่า)
- ความถี่สม่ำเสมอ ป้องกัน overdistension; ทำความสะอาดมือ/บริเวณ
meatus; ใส่จนปัสสาวะไหล + ดันต่ออีก ~1 นิ้ว → ถือรอหมด → ถอนช้า ๆ
- ใช้แล้วทิ้ง หรือใช้ซ้ำ (ล้าง-ตาก-เก็บแห้ง) ได้; ต้องคัดกรองความสามารถทางกาย/สติปัญญา หรือมีผู้ดูแล
การใส่ Foley แบบปลอดเชื้อ
(Pearls)
- ผู้ใหญ่ทั่วไป: 14–16 Fr, บอลลูน 5
mL (ยกเว้น CBI/ลิ่มเลือดใช้ 20–24
Fr & triple-lumen)
- ชาย BPH/มุมโค้งมาก: coudé หรือ 16–18 Fr; ท่อคับตีบ: 12 Fr
- ตรวจการไหลของปัสสาวะก่อนเป่าบอลลูน; ผูกยึดสายกับขา
ลด traction
- ทำความสะอาด meatus ด้วยสารละลายในชุด
(มีข้อมูลสนับสนุน chlorhexidine 0.1%)
Catheter ชนิดพิเศษ
- Silicone
เหมาะกับใช้ยาว/แพ้ latex/ลด encrustation
- Triple-lumen
สำหรับ irrigation
- เคลือบ antimicrobial/silver ลดแบคทีเรียในปัสสาวะได้บ้าง
แต่ ยังไม่สม่ำเสมอในการลด CAUTI
การดูแลสายสวนค้างท่อ
- ไม่ให้ยาปฏิชีวนะเชิงป้องกันเป็นกิจวัตร (ยกเว้นกรณีเฉพาะรอบถอดในกลุ่มผ่าตัดบางราย)
- Meatal
care: ล้างด้วยสบู่และน้ำระหว่างอาบน้ำพอ; ไม่ใช้ยาฆ่าเชื้อประจำ
- รั่วซึมรอบสาย: เปลี่ยน ขนาดใหญ่ขึ้น 2–4
Fr, พิจารณาลดบอลลูน/ให้ยาต้าน muscarinic หาก overactivity
- ระบบถ่ายปัสสาวะ: ใช้ระบบปิดปลอดเชื้อ มี anti-reflux;
ถุงต้อง ต่ำกว่ากระเพาะ เสมอ, สายไม่พับงอ,
ใส่ถุงมือทุกครั้งที่จัดการ, ไม่ให้ก๊อกสัมผัสภาชนะรับ
- ตัวอย่างปัสสาวะ: เพาะเชื้อ ไม่ตักจากถุง;
งานเคมีสามารถจากถุงได้แบบปลอดเชื้อ
- Irrigation:
ทำเฉพาะข้อบ่งชี้/ท่ออุดตันครั้งเดียวด้วย NSS; ไม่แนะนำ irrigant ยาฆ่าเชื้อ (เพิ่มดื้อยา)
การถอด/เปลี่ยนสายสวน
- ถอดให้เร็วที่สุดเมื่อหมดข้อบ่งชี้ → ลด CAUTI/ปวดแสบ; ยอมรับว่าการใส่ซ้ำอาจเพิ่มขึ้นบ้าง
- หลังผ่าตัดที่ไม่ใช่ระบบปัสสาวะ: ถอด เร็ว (วัน 0–1)
หากทำได้; ผ่าตัดระบบปัสสาวะให้ศัลยแพทย์เป็นผู้พิจารณา
- ตัวช่วยระบบ: reminder/automatic stop-order ลดวันใส่ & ลด CAUTI อย่างมีนัยสำคัญ
- เปลี่ยนตามเวลา? โดยทั่วไป ไม่แนะนำเปลี่ยนตามกำหนดตายตัว;
เปลี่ยนเมื่อมีปัญหา (อุดตัน/รั่ว/ชำรุด) หรือพิจารณาเมื่อมี UTI
และใส่ >7 วัน
- ชุมชน/ระยะยาว: มักเปลี่ยนทุก 4–12 สัปดาห์ (ขึ้นกับชนิดท่อ/แนวโน้มเกิดคราบ/นโยบายท้องถิ่น)
- Suprapubic
ใหม่น้อยกว่า 6 สัปดาห์: หากหลุด → ติดต่อศัลยแพทย์ทันที (ทางเดินยังไม่ติด)
- การถอดยาก (บอลลูนแฟบไม่ได้): ตัดพอร์ตบอลลูนก่อน;
ห้าม เติมเกินเพื่อทำให้แตก;
หากยังไม่แฟบ → ให้ผู้เชี่ยวชาญใช้ไกด์/เจาะบอลลูนภายใต้การนำทาง
เคล็ดลับแก้ปัญหาใส่ยาก
- ไม่ไหลแม้ถึง hub: กดเหนือหัวหน่าวเบา ๆ;
irrigate 10–20 mL NSS ถ้าไม่ต้าน; ถ้าต้าน/มีเลือด
→ หยุดและ consult uro
- ใส่ผิดเข้าช่องคลอด (หญิง): ทิ้งเส้นนั้น แล้วใช้เส้นใหม่ใส่ถูกทาง
- เจ็บมาก/มีเลือดที่ meatus →
สงสัยบาดเจ็บท่อปัสสาวะ → หยุด/ส่งต่อ
|
One-page order set (ย่อ) 1. ระบุข้อบ่งชี้ + ตั้ง day-to-day
review/reminder/stop-order 2. เลือกชนิด: External / CIC / Foley /
Suprapubic (ตามระยะเวลาและข้อจำกัด U/S) 3. ใส่แบบปลอดเชื้อ +
ขนาดเหมาะสม + ยึดสาย + ระบบปิด/ถุงต่ำกว่ากระเพาะ 4. ดูแลประจำ: hygiene ธรรมดา,
no ABX, no antiseptic meatal care, ตรวจผิวหนัง/การรั่ว/การอุดตัน 5. วางแผนถอดเร็วที่สุด; ปัญหาเฉพาะ → อัปเกรดขนาด/ปรับบอลลูน/ยาต้าน
muscarinic/ปรึกษา uro |
Noninfectious Complications ของ Urinary
Catheters
🔹 ภาพรวม
ภาวะแทรกซ้อนจากสายสวนปัสสาวะ (catheter)
ไม่ได้มีเพียงการติดเชื้อ (CAUTI) แต่ยังมี “noninfectious
complications” ซึ่ง พบได้บ่อยกว่า (≈5
เท่าของภาวะติดเชื้อ) และบางครั้งรุนแรงถึงขั้น
perforation หรือ necrosis ได้
การใช้สายสวนอย่างมีข้อบ่งชี้และการถอดออกเมื่อไม่จำเป็น
คือหัวใจของการป้องกัน
🔸 EXTERNAL CATHETERS (เช่น condom catheter, female external suction device)
ข้อจำกัด: ใช้ได้เฉพาะในผู้ไม่มี
obstruction/hematuria และไม่ต้องการ monitor urine
hourly
ภาวะแทรกซ้อน
- ผิวหนังอักเสบ/เปื่อย (maceration, erosion) → จากสายรัดแน่น/กาวไม่เหมาะ/ปัสสาวะค้าง
→ ป้องกันด้วย: ขนาดพอดี, skin barrier, ทำความสะอาดและพักผิว - แพ้ latex/กาว → ใช้ silicone
และหลีกเลี่ยง adhesive รัดรอบ
- การกดทับนานเกิน → ischemia → necrosis/urethral
sloughing
→ ต้อง debridement หรือ graft repair - กลุ่มเสี่ยงสูง: ผู้ไม่มีความรู้สึกเจ็บที่อวัยวะเพศ
(เช่น spinal cord injury)
หากมีแผลหรือผิวหนังพัง → หยุดใช้ external
catheter ชั่วคราว และเปลี่ยนเป็น intermittent หรือ indwelling จนกว่าจะหาย
🔸 URETHRAL CATHETERS
(indwelling/intermittent)
พบบ่อยที่สุดในโรงพยาบาลและเป็นแหล่งของ noninfectious
complication หลัก
สถิติสำคัญ
- 57% ของผู้ป่วยที่เคยใส่ Foley มี complication
- Noninfectious
> Infectious (55% vs 11%)
1️. ความไม่สบาย (Pain
/ Spasm)
- อาการ: เจ็บแสบ, ปวดท้องน้อย, bladder
spasm, urgency
- สาเหตุ: friction, balloon กด, tubing ดึง, underlying pelvic disease
- การจัดการ
- เลือกชนิด: hydrogel-coated latex (นุ่มกว่า
silicone)
- จัดสาย: ยึดกับขา, ไม่พับงอ
- ให้ยา: phenazopyridine (ระวัง CKD),
antimuscarinic หรือ β3
agonist ถ้ามี detrusor overactivity
2️. ปัสสาวะรั่วรอบสาย
(Bypass leakage)
- สาเหตุ: kink/clot, ถุงสูงกว่ากระเพาะ,
bladder spasm
- แก้ไข: ตรวจ mechanical cause →
ถ้ายังรั่วให้ anticholinergic/β3 agonist
- ถ้าเกิดจาก urethral erosion →
พิจารณาเปลี่ยนเป็น suprapubic tube
3️. บาดเจ็บท่อปัสสาวะ
(Urethral trauma)
- ขณะใส่: เจ็บ+เลือดที่ meatus → สงสัย false
passage
→ ใช้ coudé/ใหญ่ขึ้นเล็กน้อย หรือใส่ผ่าน cystoscope
→ หาก abscess/fistula → ต้องผ่าตัด drainage
→ Severe cases → Fournier gangrene ได้ - ขณะถอด: ดึงออกโดยยังไม่แฟบบอลลูน (เช่น delirium)
→ sphincter เสีย, incontinence
- Erosion
(ระยะยาว):
- ชาย: meatal erosion →
hypospadias-like defect / “filet penis” (มักซ่อมไม่ได้)
- หญิง: leakage เป็นอาการนำ
→ ทางเลือกที่ดีที่สุดหากต้องใช้ยาว: เปลี่ยนเป็น suprapubic tube
4️. Epididymitis / Orchitis
จากการสวนซ้ำหรือแรงดันย้อนสูง; รักษาตามแนวทาง epididymitis/orchitis
5️. Incontinence หลังสวน
จาก sphincter trauma หรือ
erosion ต้องประเมินระบบหูรูด
6️. Encrustation / Bladder stone
- จากเชื้อ urease-producing (เช่น Proteus
mirabilis) → pH สูง → เกลือ Ca/Mg ตกผลึก
- 50% ของ long-term catheter มี encrustation,
↑ bladder stone risk 9
เท่า
- ป้องกัน
- เพิ่มน้ำดื่ม, citrated fluid, ใช้ silicone
catheter, irrigate NSS ถ้าอุดตัน
- ถ้าเกิดซ้ำบ่อย → พิจารณาเปลี่ยนเป็น CIC
- ไม่แนะนำ irrigant ยาฆ่าเชื้อ
7️. Fistula / Perforation /
Malignancy
- Fistula:
ปัสสาวะมีลม/อุจจาระ → สงสัย enterovesical /
colovesical / vesicovaginal fistula
- เสี่ยง: long-term catheter, มะเร็ง, รังสี, อักเสบ
- Perforation:
hematuria + abdominal pain; อาจมี free air ถ้า intraperitoneal
- Bladder
cancer: ใช้ Foley >10 ปี → ↑ squamous
carcinoma risk →
hematuria → ต้อง cystoscopy ทุกครั้ง
8️. Balloon fragment retention
- บอลลูนแตก → ตรวจว่ามีชิ้นส่วนหายหรือไม่
- ถ้าหาย → ต้อง cystoscopy เอาออก
- ห้ามพยายาม “เติมให้แตก” เพราะชิ้นส่วนจะค้างบ่อย (≈80%)
🔸 SUPRAPUBIC CATHETERS
Early complications
- เลือดออก, bowel injury (โดยเฉพาะใส่ตอน bladder
ว่าง)
- เปลี่ยนสายแล้วปลายลอดเข้า urethra → อุดตัน/บาดเจ็บได้
Long-term
- ผิวหนังรอบรูแผลเปื่อย/รั่วเรื้อรัง
- ต้องให้ tract สร้างตัวก่อน (≈4–6
สัปดาห์) จึงค่อยเปลี่ยนท่อ
🟢 การป้องกันโดยรวม
1.
ใช้เมื่อมีข้อบ่งชี้เท่านั้น
2.
พิจารณาทางเลือกอื่น:
external / intermittent / suprapubic
3.
อบรมบุคลากรและผู้ดูแล ให้ใส่-ถอด-ดูแลถูกวิธี
4.
ถอดทันทีเมื่อไม่จำเป็น
(ใช้ reminder หรือ stop-order system)
5.
ไม่เปลี่ยนตามกำหนดเวลาโดยไม่มีเหตุผลทางคลินิก
6.
ระบบปิด (closed
drainage), ถุงต่ำกว่ากระเพาะ, หลีกเลี่ยง
disconnect
7.
ไม่ irrigate routine
— ทำเฉพาะข้อบ่งชี้ เช่น อุดตัน/เลือดคั่ง
🔻 สรุปย่อสำหรับ
Clinical Use
|
ประเภท |
ภาวะแทรกซ้อนหลัก |
การป้องกัน/แก้ไข |
|
External |
ผิวหนังอักเสบ, necrosis |
ขนาดเหมาะ, หยุดใช้เมื่อผิวหนังพัง, พักผิว |
|
Urethral |
Pain/spasm, leak, trauma, erosion, encrustation,
stone, fistula, perforation, cancer |
ลดเวลาการใช้, ใช้ catheter ชนิดเหมาะสม,
รักษาความสะอาด, antimuscarinic, hydrating, พิจารณาเปลี่ยนเป็น suprapubic |
|
Suprapubic |
Bleeding, bowel injury, leakage |
ใส่เมื่อ bladder เต็ม, ให้
tract สร้างตัวก่อนเปลี่ยน |
สรุป:
ภาวะแทรกซ้อนของสายสวนปัสสาวะส่วนใหญ่ป้องกันได้ด้วย “indication
ที่เหมาะสม + เทคนิคปลอดเชื้อ + การประเมินรายวัน + ระบบปิด +
การถอดเร็วที่สุดเท่าที่ทำได้.”
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น