Antitussive Agents
บทนำ
อาการไอ (Cough) เป็นกลไกการป้องกันสำคัญของร่างกาย
เพื่อกำจัดสิ่งระคายเคืองและสารคัดหลั่งออกจากทางเดินหายใจ
แต่เมื่อไอมากจนรบกวนการนอน การกิน หรือการหายใจ จึงมักต้องการการรักษาแบบ
“ประคับประคอง” ด้วย antitussive agents ซึ่งเป็นยาที่ช่วยลดอาการไอโดยไม่จำเพาะต่อสาเหตุ
อย่างไรก็ตาม
การรักษาอาการไอที่มีประสิทธิผลที่สุดคือ การแก้ไขสาเหตุพื้นฐาน เช่น
การติดเชื้อ, โรคหืด, ภูมิแพ้,
GERD, หรือ postnasal drip ส่วนยากดไอใช้เพียงเพื่อบรรเทาอาการในระยะสั้นหรือระหว่างที่รอผลการรักษาหลัก
การจำแนกกลไกของ Antitussive Agents
|
กลุ่มยา |
กลไกการออกฤทธิ์หลัก |
ตัวอย่าง |
|
Central-acting |
กดศูนย์ไอที่สมอง (medulla) |
Dextromethorphan, Codeine,
Morphine |
|
Peripheral-acting |
ลดความไวของตัวรับไอในทางเดินหายใจ |
Benzonatate, Nebulized Lidocaine |
|
Reflex/Expectorant |
เปลี่ยนคุณสมบัติของเสมหะ
ลดการระคายตัว |
Guaifenesin |
|
Neuromodulators (off-label) |
ลด hypersensitivity
ของเส้นประสาท Vagus |
Gabapentin, Pregabalin |
1. Dextromethorphan (DM)
- กลไก: กดศูนย์ไอที่สมอง และเป็น NMDA
receptor antagonist
- ข้อบ่งใช้: ใช้บรรเทาอาการไอแห้งที่ไม่มีเสมหะ
หรือในผู้ป่วยที่ไม่มีโรคร้ายแรงที่แก้ไขได้ทันที
- ขนาด (ผู้ใหญ่): 30–60 mg ทุก 6–12 ชม. หรือ Extended release 60 mg วันละ 2
ครั้ง
- ประสิทธิผล: หลักฐานคุณภาพปานกลาง—ลดความถี่และความรุนแรงของไอเล็กน้อยถึงปานกลาง
- ข้อดี: ไม่ทำให้ง่วงมาก
และไม่มีฤทธิ์เสพติด
- ข้อควรระวัง: หลีกเลี่ยงร่วมกับยา SSRIs/MAOIs
(เสี่ยง serotonin syndrome)
- ในเด็ก: ใช้เฉพาะที่แพทย์สั่งในเด็กโต (>6
ปี); เด็กเล็กยังไม่มีข้อมูลความปลอดภัยชัดเจน
2. Benzonatate
- กลไก: ออกฤทธิ์ต่อปลายประสาทในปอดและเยื่อหุ้มปอด
ทำให้ ตัวรับ stretch receptors ชา
- ขนาด (ผู้ใหญ่): 100–200 mg วันละ 3
ครั้ง
- หลักฐาน: มีรายงานลดไอในบางกรณี
โดยเฉพาะเมื่อใช้ร่วมกับ guaifenesin
- ข้อดี: ไม่ทำให้ง่วงมาก ไม่มีฤทธิ์เสพติด
- ข้อควรระวัง:
- ห้ามใช้ในเด็ก <10 ปี (มีรายงานเสียชีวิตจากการรับประทานโดยไม่ตั้งใจ)
- ห้ามเคี้ยวแคปซูล เพราะอาจทำให้เยื่อบุคอชาและสำลักได้
3. Guaifenesin
- กลไก: ช่วยละลายและลดความหนืดของเสมหะ
ลดการระคายเคืองของตัวรับไอ
- ขนาด (ผู้ใหญ่): 200–400 mg ทุก 4 ชม. หรือ Extended-release 600–1200 mg ทุก 12
ชม.
- ประสิทธิผล: หลักฐานจำกัด แต่ปลอดภัย
เหมาะสำหรับไอมีเสมหะ
- ข้อข้างเคียง: คลื่นไส้ ปวดท้อง เวียนศีรษะ
- ในเด็ก: ใช้ได้ในเด็กโต (ปกติ >2
ปี) โดยคำนวณตามน้ำหนัก
4. Nebulized Lidocaine
- กลไก: ยาชาเฉพาะที่ ลดความไวของ cough
receptors
- ขนาด (ผู้ใหญ่): Lidocaine 4% 3–5 mL (120–200 mg) วันละ 2–3 ครั้ง
- ข้อจำกัด: รสเฝื่อน ทำให้คอชา สำลักได้
จึงไม่เหมาะใช้ทั่วไป
- เหมาะสำหรับ: ผู้ป่วยไอเรื้อรังที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาอื่น
(เฉพาะในโรงพยาบาลภายใต้การควบคุมแพทย์)
5. Neuromodulators (Gabapentin / Pregabalin)
ใช้ในกรณีที่เชื่อว่าเกิดจาก cough
hypersensitivity หรือ neurogenic cough
- Gabapentin:
เริ่ม 100–300 mg/day เพิ่มได้ถึง 1800
mg/day แบ่ง 2 ครั้ง
- Pregabalin:
เริ่มต่ำและไตเตรตถึง 300 mg/day
- ประสิทธิผล: ลดความรุนแรงของไอและปรับคุณภาพชีวิตดีขึ้นในผู้ป่วย
refractory cough
- ข้อจำกัด: ผลข้างเคียง เช่น ง่วง
เวียนศีรษะ บวมกดบุ๋ม
6. Opioid Antitussives (Morphine / Codeine)
ใช้เฉพาะในกรณีที่ไอรุนแรงมากหรือโรคระยะท้ายที่รักษาไม่หาย
- Morphine
SR: 5–15 mg วันละ 1–2 ครั้ง
ลดอาการไอได้ราว 40% ใน 1 สัปดาห์
- Codeine:
30–60 mg ทุก 4–6 ชม. แต่ผลแปรผันสูง
- ข้อจำกัด: ง่วง ท้องผูก เสี่ยงติดยา
และกดการหายใจ
- ข้อควรระวังพิเศษในเด็ก: ห้ามใช้เนื่องจากความเสี่ยงต่อ
respiratory depression และ metabolic
variability
การใช้ในเด็ก (Pediatric
Considerations)
|
ยา |
คำแนะนำในเด็ก |
หมายเหตุ |
|
Dextromethorphan |
ใช้เฉพาะเมื่อแพทย์เห็นสมควร
(>6 ปี) |
หลักฐานจำกัด,
ระวังการใช้ร่วมยา serotonergic |
|
Benzonatate |
ห้ามใช้
<10 ปี |
มีรายงานเสียชีวิตจาก
overdose |
|
Guaifenesin |
ใช้ได้ในเด็กโต |
ปลอดภัยเมื่อใช้ขนาดเหมาะสม |
|
Codeine / Opioids |
ห้ามใช้ ในเด็กทุกช่วงอายุ |
เสี่ยงต่อ respiratory
depression |
|
Lidocaine Nebulization /
Gabapentin / Pregabalin |
ไม่แนะนำในเด็ก |
ไม่มีข้อมูลความปลอดภัย |
ในเด็กควรเน้น รักษาสาเหตุของไอ, ใช้มาตรการง่าย ๆ เช่น
- ดื่มน้ำอุ่นหรือชาน้ำผึ้ง (เฉพาะ >1 ปี)
- ล้างจมูกด้วยน้ำเกลือ
- ดูแลสิ่งแวดล้อม เช่น ลดฝุ่น ควัน และอากาศแห้ง
สรุปเชิงปฏิบัติ
1.
ประเมินและรักษาสาเหตุหลัก
(เช่น การติดเชื้อ, asthma, GERD, postnasal drip) ก่อนให้ยากดไอ
2.
Dextromethorphan เป็นยากดไอที่ปลอดภัยและนิยมใช้ที่สุดในผู้ใหญ่
3.
Benzonatate และ Guaifenesin
อาจใช้เสริมในบางกรณี
4.
หลีกเลี่ยง Opioid และ Benzonatate ในเด็กเล็ก
5.
Neuromodulators เหมาะในรายดื้อรักษาหรือ
neurogenic cough
6.
Nebulized lidocaine หรือ opioid
ควรใช้เฉพาะรายคัดสรรโดยผู้เชี่ยวชาญ
สรุปสั้นที่สุด (One-Minute Summary)
Antitussive therapy มีประโยชน์เฉพาะ
“บรรเทาอาการไอชั่วคราว” — ไม่ทดแทนการรักษาสาเหตุหลัก
ผู้ใหญ่: เริ่มจาก dextromethorphan → benzonatate → gabapentin/pregabalin (ถ้าดื้อ)
เด็ก: หลีกเลี่ยงเกือบทั้งหมด, ใช้มาตรการ
non-drug และติดตามอาการใกล้ชิด.
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น