Urine Drug Screen (UDS)
ใช้เมื่อไหร่ (Indications)
- มีผลต่อการดูแลเฉียบพลัน/แผนการรักษา เช่น ชัก/ACS/โรคจิตเฉียบพลันที่สงสัยสาร, คัดกรองก่อนปลูกถ่ายอวัยวะ,
เวชจิตเวช/โปรแกรมบำบัด/ pain clinic
- วัตถุประสงค์นิติเวช/กฎหมาย (sexual assault, malevolent
poisoning, child abuse) →
ต้องมี chain of custody และส่ง confirmatory
test (GC-MS/LC-MS/MS)
ไม่ควรสั่งแบบรูทีน
ใน ER/trauma ทั้งหมด
เพราะมักไม่เปลี่ยนการรักษาและเสี่ยงตีความผิด
แพเนลมาตรฐานมีอะไร
- สหรัฐฯดั้งเดิม: Amphetamine, Cocaine, Cannabinoids
(THC), Opiates (morphine/codeine), PCP
- หลายประเทศ/รพ. เพิ่ม: Benzodiazepines, Methamphetamine/MDMA,
Oxycodone, Methadone, Fentanyl, ฯลฯ
→ ตรวจสอบ รายการและ cutoff ของแล็บตนเอง ทุกครั้ง
พื้นฐานการทดสอบ
- Screen:
Immunoassay (POC/ห้องแล็บ) → เร็ว,
รายงานบวก/ลบ, มี false ±
- Confirm:
GC-MS/LC-MS/MS →
จำเพาะสูง ใช้เมื่อผลมีนัยสำคัญทางคลินิก/กฎหมาย
- ตัวอย่างที่ใช้บ่อย: Urine (หลัก),
เลือด/น้ำลาย/ผม/เหงื่อ ใช้เฉพาะกรณี
ช่วงเวลาตรวจพบ (โดยประมาณ; urine)
- Cocaine
(benzoylecgonine) 1–3 วัน (อาจยาวขึ้นในใช้หนัก)
- Amphetamine/Methamphetamine
1–3 วัน
- Opiates
(morphine/codeine) 1–3 วัน; Methadone 3–10
วัน
- Benzodiazepines
สั้น 1–3 วัน; ยายาว/เมตาบอไลต์ยาวได้เป็นสัปดาห์
- THC
ใช้น้อย 1–3 วัน; ใช้เรื้อรัง
สัปดาห์–เดือน
- PCP/Ketamine
~3–7 วัน
ระยะเวลาแปรตามปริมาณ/ความถี่/ไต-ตับ/ค่าตัด (cutoff)
ข้อจำกัดสำคัญที่เจอบ่อย
ผลลบลวง (False negative)
- Opioid
screen มาตรฐาน ไม่ครอบคลุม: Fentanyl,
Methadone, Tramadol, Meperidine, Buprenorphine, Oxycodone/Oxymorphone → ต้อง สั่งแยกเฉพาะรายการ
- BZD
immunoassay หลายชุด ไม่ติด: Clonazepam,
Lorazepam, Alprazolam, Midazolam, Triazolam
- ไม่ครอบคลุม: GHB, LSD, ketamine, synthetic
cannabinoids (Spice/K2), หลาย “designer”
amphetamines/cathinones, kratom (mitragynine)
- Cutoff
สูง/ปัสสาวะเจือจาง/เก็บตัวอย่างช้า
ผลบวกลวง (False positive) – ตัวอย่าง
- Amphetamine:
pseudoephedrine/phenylephrine, bupropion, labetalol ฯลฯ
- PCP:
dextromethorphan, diphenhydramine, tramadol, doxylamine
- Cannabinoids:
ผลิตภัณฑ์ hemp/CBN บางชนิด
- Opiates:
เมล็ดงาดำ (ลดลงด้วย cutoff ใหม่
แต่ยังเป็นไปได้)
หลักการตีความ: ผล บวก
= พบสาร/เมตาบอไลต์ ตาม cutoff ไม่ได้แปลว่า
“มึนเมาอยู่ขณะนี้”; ผล ลบ ไม่ได้ตัดพิษสารเสมอไป
POC test (จุดดูแล)
- สะดวกเร็วแต่ ไว/จำเพาะด้อยกว่า ห้องแล็บ โดยเฉพาะ THC
- บุคลากรที่ไม่ใช่นักเทคนิคมีโอกาสอ่านผิด → ถ้าผลมีนัยสำคัญ
ส่งยืนยัน
การสั่งตรวจเชิงปฏิบัติ (ER/ICU
“order set” ที่แนะนำ)
1.
UDS immunoassay มาตรฐาน
2.
Add-ons ตามบริบทอาการในไทย/เอเชีย
o Fentanyl,
Oxycodone/Oxymorphone, Methadone (พร้อม EDDP เมตาบอไลต์)
o Buprenorphine
(พร้อม nor-buprenorphine)
o Tramadol,
Ketamine, Synthetic cannabinoids (ถ้ามี)
o Kratom
(mitragynine/7-HMG) หากสงสัย
3.
ระบุในใบสั่ง: “Results
will not delay empiric treatment; request confirmatory GC-MS/LC-MS/MS
if positive impacts care/legal.”
การจัดการและเอกสารประกอบ
- รักษาตามอาการก่อน (naloxone, benzodiazepine, cooling,
HTN control) → อย่ารอผล UDS
- หากผลกระทบทางกฎหมาย/สิทธิ์ผู้ป่วย → Confirm
+ chain of custody
- บันทึกปัจจัยก่อ false ± (ยา OTC/สมุนไพร/เมล็ดงาดำ), เวลาสัมผัสสุดท้าย,
IV fluids/diuretics (เจือจาง)
- เด็ก/ตั้งครรภ์/คดีข่มขืน: พิจารณา special panels, แจ้งข้อจำกัด UDS และ ขอความยินยอมเหมาะสม
การพยายามแก้ผลตรวจ (Subversion)
- ดื่มน้ำมาก/เติมสารในตัวอย่าง/สลับปัสสาวะ/“สารกลบ” → ตรวจ
creatinine ปัสสาวะ, SG, pH, สังเกตอุณหภูมิตัวอย่าง
- อย่าใช้มาตรการเกินจำเป็น/ละเมิดสิทธิ; ทำ เหตุผลสมส่วน
ตาม clinical need
สรุป “Do & Don’t” หน้างาน
Do
- ใช้ UDS ประกอบอาการ; สั่ง add-on ที่เกี่ยวข้อง (เฟนทานิล, ออกซีโคโดน, เมทาโดน,
บูพรีนอร์ฟีน ฯลฯ)
- ขอ confirmatory test เมื่อผลมีผลต่อการรักษา/กฎหมาย
- ให้คำปรึกษา SUD/ติดตามต่อ เมื่อพบผลบวก
Don’t
- ไม่ใช้ UDS เพียงอย่างเดียวเพื่อยืนยัน
“มึนเมา”
- ไม่ชะลอการรักษาพิษสารเพื่อรอผล
- ไม่ตีความโดยไม่ทราบ รายการที่แล็บตรวจจริง + cutoff
|
เอกสารสั้นสำหรับใส่ใบสั่ง/เวชระเบียน
(ตัวอย่าง) “สั่ง UDS + add-on
(fentanyl/oxycodone/methadone-EDDP/buprenorphine/ketamine/kratom) สำหรับการประเมินพิษสารตามอาการ ผู้ป่วยได้รับการรักษาตามอาการแล้ว
ผลตรวจจะไม่ทำให้ล่าช้าการรักษา หากผลมีนัยสำคัญจะส่ง GC-MS/LC-MS/MS เพื่อยืนยัน.” |
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น